Ρούλα Λιάνου: Δεν υπάρχει «δεν μπορώ», υπάρχει «δεν θέλω»…!

ΝΙΚΟΣ ΛΑΓΚΑΔΙΝΟΣ

Είναι μια ελεύθερη συνέντευξη, τις οποίες απευθύνουμε σε γυναίκες απ’ όλη την Ελλάδα, αδιακρίτως επαγγελματικής ιδιότητας, σε γυναίκες με ευρύτητα πνεύματος, καλλιεργημένες, με αγωνίες προσωπικές αλλά και γενικότερα γυναίκες που ενδιαφέρονται για τις τέχνες, τα γράμματα, την πολιτική κ.λπ.. Δεν θέλουμε να αναμασήσουμε καθιερωμένα σχήματα, ονόματα, ομάδες… Δεν κολακεύουμε, αλλά αντιθέτως ενθαρρύνουμε να μιλήσουν εκείνοι που βρίσκονται πίσω από τις κουρτίνες. Να βγουν στο προσκήνιο και να μας μιλήσουν με τον δικό τους τρόπο για τον εαυτό τους. Πιστεύουμε ότι αξίζει να δει κανείς την σημερινή κοινωνία από μια διαφορετική ματιά. Οι Ερωτήσεις είναι μια [ανα]σύνθεση των ερωτηματολογίων του Προυστ και του Πιβό, σε συνδυασμό με δικές μας ερωτήσεις.

Η Ρούλα Λιάνου, που με χαρά είχε δεχτεί να μπει σ’ αυτό το “παιχνίδι” των ερωτήσεων, δυστυχώς δεν πρόλαβε να δει τη συνέντευξή της.”Έφυγε” ξαφνικά κι άφησε ένα κενό για όσους την αγάπησαν. Η οικογένειά της και οι μαθητές και μαθήτριες που είχαν την τύχη να μάθουν γράμματα κοντά της. Λείπει και στους αναρίθμητους φίλους της που γνώρισαν το ήθος και τις αρετές της. 

Συνέντευξη με την Δασκάλα Ρούλα Λιάνου (1953 – 2021)

• Ποια είναι η εικόνα που έχεις για την απόλυτη ευτυχία ή Πότε και πού υπήρξες ευτυχισμένη;

Ειδυλλιακή εικόνα ευτυχίας: ελευθερία στις επιλογές, πραγματοποίηση στόχων, υποστηρικτικό περιβάλλον, αποδοχή και αγάπη από τους δικούς μου ανθρώπους, έρωτας και παιδιά. Σε όλη μου την ζωή είμαι ευτυχισμένη!

• Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σου;

Η εξαγρίωση των ανθρώπων και η έλλειψη σεβασμού για την ζωή είναι ο μεγαλύτερος φόβος μου.

• Ποιο εν ζωή πρόσωπο εκτιμάς περισσότερο;

Τον γιο μου!

• Σε ποιο πράγμα πρόδωσες τον εαυτό σου και μετάνιωσες γι’ αυτό:

Σε δύσκολη, προσωπική, στιγμή πρόδωσα την ικανότητά μου να σταθώ «όρθια» και ν’ αντιμετωπίσω το πρόβλημα. Έφθειρα την υγεία μου και προκάλεσα μεγάλο πόνο στους ανθρώπους που αγαπώ. Σήμερα, μετανιώνω, που άφησα να με παρασύρει η αδυναμία μου σε μια δίνη, που τα αποτελέσματά της θα με ακολουθούν διαρκώς.

• Ποιο εν ζωή πρόσωπο απεχθάνεσαι περισσότερο;

Απεχθάνομαι το πρόσωπο της βίας και του ρατσισμού, το πρόσωπο του ψεύδους, το οποίο καλύπτεται κάτω από την μάσκα της ουδετερότητας.

• Ποιο είναι το αγαπημένο σου απόφθεγμα;

“Δεν υπάρχει δεν μπορώ, υπάρχει δεν θέλω”!

• Τι νοσταλγείς περισσότερο;

Νοσταλγώ τα χρόνια του Δημοτικού Σχολείου. Την μυρωδιά της τάξης, στο 11ο Δημοτικό Σχολείο Καλαμάτας. Την Δασκάλα μου -κυρία Ελένη Λυμπεροπούλου-, τον Δάσκαλό μου -κύριο Ευάγγελο Μπόρα-, τους συμμαθητές μου και τις συζητήσεις μας!

• Ποιο είναι το ποιο εξωφρενικό πράγμα που έχεις κάνει;

Αγνόησα κάθε κίνδυνο, οδηγώντας το αυτοκίνητό μου στο όριό του, κάνοντας ένα ταξίδι έξι, περίπου, ωρών σε δύο ώρες! Όταν έφτασα στον προορισμό μου, δεν θυμόμουν τίποτα από την διαδρομή…!

• Ποιο είναι το αγαπημένο σου ταξίδι;

Ένα ταξίδι που δεν έχω κάνει, ως τώρα: οδικώς, μέχρι την Κωνσταντινούπολη!

• Ποια θεωρείς ως την πιο υπέρτατη αρετή;

Η αλληλεγγύη στον πάσχοντα, στον διωκόμενο, στον άνθρωπο που έχει ανάγκη, θεωρώ ότι είναι η υπέρτατη αρετή.

• Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σου;

Η αισιοδοξία. Η βεβαιότητα, ότι το ποτήρι… θέλει λίγο ακόμη για να γεμίσει, ότι ο ήλιος θα βγει σε λίγο, ότι όπου να ‘ναι ξημερώνει, ότι όσα έρχονται είναι όμορφα και φωτεινά και δεν θα αργήσουν!

• Ποιο χαρακτηριστικό προτιμάς περισσότερο σε κάποιον;

Η αξιοπρέπεια, είναι το χαρακτηριστικό, το οποίο εκτιμώ, ιδιαιτέρως, στους ανθρώπους. Καθορίζει τη στάση και τη συμπεριφορά του ανθρώπου σε όλο το φάσμα της ζωής του, και στο προσωπικό και στο κοινωνικό του φέρεσθαι. Ο αξιοπρεπής άνθρωπος είναι, κατά συνέπεια, και ειλικρινής και έντιμος και ευγενής.

• Τι θεωρείς σημαντικό στους φίλους σου;

Οι φίλοι μου είναι σημαντικοί! Υπάρχουν στη ζωή μου, από επιλογή μου, και παραμένουν, από αμοιβαία αγάπη και εκτίμηση. Η παρουσία τους με γεμίζει χαρά. Είναι αυτοί, που, σε κάθε στιγμή, θα βρεθούν κοντά μου, να μοιραστούμε τα όμορφα και τα δύσκολα. Να γελάσουμε και να κλάψουμε. Οι απόψεις τους και οι συμβουλές τους είναι πολύτιμες!

• Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που σου έχουν δώσει;

Ήμουν στην Τρίτη τάξη του Δημοτικού Σχολείου, όταν, με τον πατέρα μου, κάναμε συζήτηση για σπουδές και Πανεπιστήμιο, για την επιθυμία μου να γίνω δασκάλα. Μιλούσαμε πολλή ώρα, μου ανέλυσε όλους τους λόγους, για τους οποίους, όπως τόνισε, «ο δρόμος μου είναι μονόδρομος και οδηγεί στο Πανεπιστήμιο». Η συζήτηση τελείωσε με τη συμβουλή – ευχή «κάνε, ύστερα, ό,τι θέλεις! Μόνον, καν’ το ΑΡΙΣΤΑ! Κι αν γίνεις δασκάλα, να είσαι ΔΑΣΚΑΛΑΡΑ! Όχι… δασκαλίτσα!». Στην κατάληξη του μεγεθυντικού, ο πατέρας μου συμπύκνωσε όλες τις συμβουλές του για τη μετέπειτα πορεία μου!

• Πoια, κατά τη γνώμη σου, είναι τα μεγαλύτερα πρoβλήματα της ελληνικής κoινωνίας;

Η έλλειψη Παιδείας και Μόρφωσης είναι τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας, τα οποία καθορίζουν τη συμπεριφορά της. Η χαμηλής ποιότητας εκπαίδευση και η άγνοια της Ιστορίας στερούν από τους ανθρώπους τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν, να ορίζουν το παρόν τους, να διαμορφώνουν το μέλλον τους, να επιλέγουν τους καλύτερους που θα τους εκπροσωπούν, να συμπεριφέρονται, εν τέλει, με όραμα και λογισμό. Στην ελλιπή Παιδεία οφείλονται τα φαινόμενα του παρορμητισμού, τα οποία χαρακτηρίζουν την ελληνική κοινωνία, και μια μορφή καιροσκοπισμού, η οποία υπαγορεύει το «βόλεμα» των δικών μας και αδιαφορεί για το σύνολο και το μέλλον όλων. Είναι χαρακτηριστική η φράση «να βολευτούμε, σήμερα, και… βλέπουμε!». Έτσι, το προσωρινό αντικαθιστά την εγρήγορση, στην οποία οφείλει να βρίσκεται το κοινωνικό σύνολο. Εξαιτίας της άγνοιας ή της ημιμάθειας των Ιστορικών γεγονότων και των κοινωνικών πεπραγμένων, η ελληνική κοινωνία δεν μπορεί να αξιοποιήσει τα ιστορικά και κοινωνικά διδάγματα του παρελθόντος, για να κατανοήσει το παρόν και να αλλάξει το μέλλον της. Πιστεύει, πως ό,τι έγινε τελείωσε κιόλας! Αρνείται να κάνει επισκόπηση του παρελθόντος και βρίσκεται ανυπεράσπιστη [η κοινωνία] μπροστά στις τραγικές επαναλήψεις του.

• Είσαι «αριστερή»;

Είμαι αριστερή, γιατί διδάχτηκα την αξία της ζωής και του μόχθου των ανθρώπων, την υπέρτατη αξία της Ελευθερίας, η οποία πραγματώνεται, μόνον, σε συνθήκες Ειρήνης και Δικαιοσύνης και τη συνέπεια των λόγων και των πράξεών μου. Είμαι αριστερή, γιατί έμαθα, ότι, μόνον, με συλλογικότητα και Αγώνα γίνονται τα οράματα πραγματικότητα.

• Σ’ ενδιαφέρει η πoλιτική;

Επειδή είμαι κοινωνικό όν, άνθρωπος δηλαδή, και η ζωή μου ολόκληρη είναι πράξη πολιτική, η πολιτική με ενδιαφέρει ΑΠΟΛΥΤΩΣ. Η συμμετοχή μου στα κοινωνικά δρώμενα, η συμπεριφορά μου προς τους συνανθρώπους μου, ο τρόπος που ντύνομαι, οι  επιλογές μου – γενικώς – είναι πολιτική στάση.

• Τι γνώμη έχεις για τους πολιτικούς;

Οι πολιτικοί είναι μέρος του κοινωνικού συνόλου, στο οποίο δρουν. Ο τρόπος που συμπεριφέρονται ορίζεται από τις ρητές και άρρητες επιθυμίες της κοινωνίας. Η κοινωνία τους επιλέγει και τούς εξουσιοδοτεί να πράξουν για λογαριασμό της. Σαθρή κοινωνία συνεπάγεται διεφθαρμένους πολιτικούς.

• Αγαπάς το θέατρο;

Θεώμαι – θέα – Θεός – θίασος – θεατής – θέαμα. Είναι οι έννοιες, που συνάπτονται στο μυαλό μου, όταν σκέφτομαι το θέατρο! Είναι η μέθεξη, που με φέρνει σε απευθείας σύνδεση με το Θεό! Αισθάνομαι, ότι βλέπω από ψηλά όσα διαδραματίζονται μπροστά μου και η θέα τους με συναρπάζει. Ποτέ δεν αναγνωρίζω τον ηθοποιό, ο οποίος υποδύεται έναν ήρωα, γιατί τον μεταβάλλω στον ίδιο τον ήρωα! Για μένα, ηθοποιός σημαίνει «Θεός επί γης» και στο θίασο βρίσκω το δώρο που χαρίστηκε στους θνητούς, για να θεώνται, κάποτε, το θείον και να αγγίζουν την ομορφιά και την αρμονία της ψυχής.

• Ποια είναι η θέση της τέχνης στην εποχή μας;

Η Τέχνη είναι η ενσάρκωση της Ιδέας. Η ομορφιά είναι Ιδέα. Η αποτύπωσή της, ως ζωγραφικός πίνακας, ως γλυπτό, ως μουσική σύνθεση, ως αρχιτεκτονικό δημιούργημα, ως θεατρικό ή κινηματογραφικό έργο, ενεργοποιεί τις αισθήσεις μου και με βοηθά να εν-τυπώσω το κάλλος, στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή μου. Η Τέχνη προσδίδει ποιότητα στην καθημερινή μου ζωή και διευρύνει τον πνευματικό μου ορίζοντα.

• Μήπως η τέχνη κινδυνεύει να απομονωθεί εξαιτίας της τηλεόρασης και συνεπώς μήπως πρέπει να αναζητήσει καινούργιες μορφές και να επανεξετάσει την κοινωνική λειτουργία της;

Η τηλεόραση είναι ένα σύγχρονο μέσον ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και μόρφωσης. Μαζί με το διαδίκτυο έφεραν επανάσταση, κυριολεκτικώς, στη διάδοση των ιδεών, στην προαγωγή του μορφωτικού επιπέδου των ανθρώπων, στην ενημέρωση και στην ψυχαγωγία. Οι άνθρωποι και τα επιτεύγματά τους, σε όλα τα πεδία και στην Τέχνη, διαδίδονται αστραπιαία και επηρεάζουν τη ζωή και την κοινωνική τους στάση. Η τηλεόραση, ιδιαιτέρως, ως μέσον φθηνό και άμεσο, εύκολο στο χειρισμό από τον καθένα –δεν απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις ή δεξιότητες– έφερε στο σπίτι του κάθε ανθρώπου έργα Τέχνης, τα οποία θα ήταν άγνωστα, σε άλλη εποχή. Παγκόσμιες αίθουσες Τέχνης και φημισμένα Μουσεία ξενάγησαν τους ανθρώπους στους θησαυρούς των εκθεμάτων τους και έκαναν οικεία ανεκτίμητα δημιουργήματα από την παγκόσμια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά. Η Τέχνη, μέσω της τηλεόρασης, προάγεται και εξελίσσεται με καταιγιστικούς ρυθμούς. Ο ρόλος της τηλεόρασης, στη λειτουργία της κοινωνικής της αποστολής, βρίσκεται, ακόμη, στην αρχή. Έχει να προσφέρει πάρα πολλά στην επικοινωνία των ανθρώπων με όλες τις μορφές της Τέχνης. Εξυπακούεται, ότι, το πανίσχυρο αυτό μέσον, χρησιμοποιείται με τέτοιον τρόπο, ώστε να πραγματοποιεί την αποστολή του. Η Τέχνη, βεβαίως, έχει, πάντοτε, τους τρόπους να αναζητά και να βρίσκει καινούργιες μορφές, για να δημιουργεί και να διαδίδεται, για να εξυπηρετεί την κοινωνική της λειτουργία. Οι δράσεις των Μουσείων, οι εκθέσεις των έργων Τέχνης, οι πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των λαών, οι μουσικές συναυλίες σε αρχαιολογικούς χώρους ύψιστης αξίας και, κυρίως, η Εκπαίδευση – σε όλες τις βαθμίδες – είναι οι κύριοι μεταδότες της Τέχνης και οι βασικοί παράγοντες λειτουργίας της στο κοινωνικό σύνολο.

• Σε μια εποχή αποξένωσης, πολεμικών συγκρούσεων, κοινωνικών αναταραχών, φτώχειας, ανισοτήτων, φόβου για την επόμενη ημέρα κ.λπ., τι μπορεί να κάνει η τέχνη;

Η Τέχνη δημιουργεί αριστουργήματα, ανεξαρτήτως κοινωνικών καταστάσεων. Στις δύσκολες κοινωνικές και ιστορικές συγκυρίες, σαν αυτές που βιώνουμε στις ημέρες μας, η Τέχνη είναι ο μοναδικός τρόπος εξανθρωπισμού της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Είναι η καταφυγή και η προστασία των ανθρώπινων χαρακτηριστικών ενάντια στην εξ-αγρίωση των ηθών και στην επικράτηση των πρωτόγονων ενστίκτων. Είναι το μέσον, που θα χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος, για να επικοινωνήσει με άλλους ανθρώπους την ομορφιά και το πάθος για τη ζωή. Τελικώς, την εποχή της αποξένωσης, των κοινωνικών ανισοτήτων, του φόβου για την επόμενη ημέρα, η Τέχνη απομακρύνει την ασχήμια του εφήμερου αναδεικνύοντας την ομορφιά του διαχρονικού, του μέλλοντος, των υψηλών ιδανικών.

• Είναι ο κόσμος μας παράλογος;

Πάντοτε, ο κόσμος ήταν παράλογος και αντιφατικός. Κατά περιόδους, ο παραλογισμός αυξάνεται και οι αντιφάσεις μεγαλώνουν. Είναι οι εποχές εκείνες, που το ανθρώπινο γένος φαίνεται να θέλει να αυτοκαταστραφεί και, ενίοτε, το πράττει. Πόλεμοι και κοινωνικές συγκρούσεις βρίσκονται στο ζενίθ, με ολέθρια αποτελέσματα. Μα, πάντοτε, οι άνθρωποι ξαναβρίσκουν την ισορροπία της λογικής και του θυμικού, του συμφέροντος του προσωπικού και του συνολικού καλού. Και η ζωή αρχίζει να κυλάει σε ράγες σταθερές και σε τροχιές δημιουργικότητας. Είναι οι περίοδοι της ειρήνης και του αναστοχασμού των πεπραγμένων και των εμπειριών. Κάθε φορά, ο κόσμος γίνεται καλύτερος, όσο κι αν, κάποτε, αυτήν τη βελτίωση την εκλαμβάνουμε ως αργή και μικρή… Είναι κι αυτό, ένας ανθρώπινος παραλογισμός! Που αρνείται την ευθύνη του και βιάζεται να καρπωθεί τα αγαθά, τα οποία, ηθελημένα, κατέστρεψε! Είναι ο αέναος ιστορικός κύκλος, μιας αέναης ανθρώπινης ζωής…!

• Τι είναι εκείνο που δίνει νόημα στον άνθρωπο;

Η αγάπη και η προσπάθεια για το καλύτερο δίνουν νόημα στην ύπαρξη του ανθρώπου. Παρετυμολογικώς, ο άνθρωπος είναι ο άνω θρώσκων, ο ορών τα ανώτερα, ο υπεράνω ορών και ιστάμενος. Άρα, η αγάπη και η ανωτερότητα είναι συνυφασμένη με τη νόηση και την ύπαρξή του. Μόνον ως ανώτερο ον έμπλεο αγάπης δύναται να αρθρώσει λόγο και να δώσει νόημα στην υπόστασή του, να δράσει μέσα στο σύνολο των ομοίων του, επ’ ωφελεία του και επ’ ωφελεία των συνανθρώπων του, να χαράξει νέους δρόμους για τους ερχόμενους, να αφήσει παρακαταθήκες για τους απογόνους του.

• Tην τηλεόραση, πώς τη βαθμολογείς – εννοώ αυτή που έχουμε στην Ελλάδα;

Η ελληνική τηλεόραση, ως απείκασμα της ελληνικής κοινωνίας και εξυπηρετητής του πολιτικού καθεστώτος, έχει όλα τα παθογόνα χαρακτηριστικά τους. Είναι μεροληπτική, έχει προγράμματα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, στερείται Παιδείας, δεν έχει μακρόπνοο σχεδιασμό και απουσιάζει ο κοινωνικός της ρόλος. Διακρίνεται για την προχειρότητά της, δεν σέβεται τον τηλεθεατή και ξοδεύει τον πολύτιμο «τηλεοπτικό χρόνο» σε παραγωγές, κυριολεκτικώς, σκουπίδια. Ως μέσον ενημέρωσης είναι, εντελώς, αναξιόπιστη, αφού επιλέγει το ρόλο του «κυβερνητικού προπαγανδιστή». Θα βαθμολογούσα με μηδέν αυτήν την τηλεόραση.

• Tι γνώμη έχεις για τoυς ανθρώπoυς πoυ κάνoυν τηλεόραση;

Οι άνθρωποι, οι οποίοι κάνουν τηλεόραση, διακρίνονται σε εργαζόμενους στο μέσον και σε προβαλλόμενους από το μέσον. Για τους εργαζόμενους, οι συνθήκες εργασίας και οι ιθύνοντες καθορίζουν την ποιότητα της δουλειάς τους, η οποία, σε κάθε περίπτωση, είναι υψηλή. Οι προβαλλόμενοι από το μέσον (παρουσιαστές, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, συνεντευξιαζόμενοι καλλιτέχνες και λοιποί παρατρεχάμενοι, σε διαδρόμους και γραφεία εκλιπαρούντες ένα δίλεπτο τηλεοπτικού χρόνου) είναι το έμψυχο υλικό μιας αναξιόπιστης τηλεόρασης. Είναι οι άνθρωποι, που δεν έχουν να πουν ΤΙΠΟΤΑ. Που μιλούν μια γλώσσα ακαταλαβίστικη ή χαχανίζουν αναιτίως και ακκίζονται μεταξύ τους… αυτοϊκανοποιούμενοι! Σίγουρα, εκτός από αυτόν τον εσμό των ανύπαρκτων «περσόνων», στην τηλεόραση θα χαρούμε την προσωπικότητα, το λόγο και τις γνώσεις εξαιρετικών πνευματικών και πολιτικών ανθρώπων και ανθρώπων της Τέχνης. Η λάμψη των οποίων θα καταδείξει, ακόμα περισσότερο, το ανούσιο των άλλων.

• Έχει πνευματικότητα η κεντρική εξουσία (η κυβέρνηση, τα κόμματα);

Να αντιστρέψω την ερώτηση: «θα μπορούσε να έχει πνευματικότητα η Κεντρική Εξουσία», και θα απαντούσα, χωρίς περιστροφές: «όχι!»! Η πνευματικότητα και η Εξουσία είναι έννοιες ασύμβατες. Το πνεύμα είναι η πνοή, η ψυχή και οι ψυχικές λειτουργίες του ανθρώπου, η ψυχική και ηθική του υπόσταση σε αντίθεση προς τη σάρκα, την ύλη. Η πνευματικότητα, συνεπώς, είναι η ιδιότητα του πνευματικού, αυτού, δηλαδή, που σχετίζεται με το πνεύμα. Η Εξουσία, εκ του έξεστι= είναι δυνατόν, είναι η άδεια που έχει κάποιος να ενεργεί κατά ορισμένο τρόπο ή να διαθέτει κάτι κατά τη θέλησή του. Η άδεια για δράση ή η κατοχή και διάθεση αντικειμένου δεν έχουν σχέση με το πνεύμα και την πνευματικότητα. Η Εξουσία, λοιπόν, εξ ορισμού, δεν έχει πνευματικότητα. Επειδή οι κατέχοντες την Εξουσία είναι α-μόρφωτοι και δεν έχουν σχέση με πνευματικά έργα, δεν κατανοούν τη βασική διαφορά πνευματικότητας και Εξουσίας και με διάφορες συμπεριφορές τους προσπαθούν να υποδυθούν τους «πνευματικούς ανθρώπους». Θεωρούν, ότι, εμφανιζόμενοι σε μεγάλα θέατρα ή μουσικές συναυλίες – συνοδευόμενοι και από τους σωματοφύλακές τους – και παίρνοντας πόζες μπροστά στο φωτογραφικό φακό των… επικοινωνιολόγων-φωτογράφων τους, θα δώσουν την εντύπωση του πνευματικού ανθρώπου.

• Η νεοελληνική κοινωνία, γενικότερα, έχει πνευματικότητα;

Η ελληνική κοινωνία είχε, πάντοτε, πνευματικότητα και εξέχοντες πνευματικούς ανθρώπους. Οι άνθρωποι αυτοί, αθόρυβοι και συνετοί ταγοί, μοχθούν να μεταφέρουν και να χαρίσουν στο κοινωνικό σύνολο τα δημιουργήματα του Πνεύματος, για να ανυψώσουν τον άνθρωπο στον προορισμό του: τη θέωση.

• Τι σημαίνει για σένα η λέξη «ήθος»;

Ο αξιακός κώδικας που ορίζει τη συνέπεια των λόγων και των έργων μου, σε απόλυτη συνάφεια με την ελευθερία και την αξιοπρέπεια τη δική μου και του κοινωνικού συνόλου, στο οποίο ζω, είναι, για μένα το < ήθος >.

• Ποια είναι η αγαπημένη σου λέξη; (σε οποιαδήποτε γλώσσα)

Αξιοπρέπεια. Το άξιον=το ικανόν, το άριστον. Πρέπει=οφείλεις, πράττεις, λέγεις, σκέφτεσαι, στέκεσαι. Αξιοπρέπεια=κοσμιότητα και ευγένεια ήθους. Μου την δίδαξαν, λόγω και έργω, οι γονείς μου. Και δίπλα σ’ αυτήν την έννοια-λέξη δεν έβαλαν κανέναν άλλο χαρακτηρισμό ούτε προσδιορισμό χρόνου, τόπου ή τρόπου. Αδιαπραγμάτευτα. Αξιοπρέπεια.

• Πoια είναι η ωραιότερη λέξη της ελληνικής γλώσσας;

Μελίρρυτος : μέλι + ρέω, ηδύφθογγος, γλυκομίλητος. Μελιρρύτους ποταμούς της σοφίας, χαρακτηρίζει η υμνογραφία τους τρεις Ιεράρχες.

• Ποια είναι η λέξη που αντιπαθείς περισσότερο;

Η πιο σκληρή λέξη είναι η προστακτική του παύω. Πάψε! Εμπεριέχει την απαγόρευση της σκέψης κι έχει τη σκληράδα του ελέγχου των συναισθημάτων.

• Ποια είναι τα αγαπημένα σου ονόματα;

Άγγελος: το όνομα του ονείρου και της προστασίας. Βασίλης: ο άρχοντας της καρδιάς και του μυαλού. Μελίνα: η μελοποίηση του θαύματος της ζωής. Χρυσάνθη: το απαύγασμα της λάμψης και των λουλουδιών. Χριστίνα: η σοφία και η προσφορά, χωρίς το Γολγοθά και τη Σταύρωση. Δήμητρα: η δύναμη της γης, που μπορεί να γεννήσει τη ζωή και να την κάνει δυνατή και όμορφη.

• Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιείς περισσότερο;

Χαίρομαι: γιατί απολαμβάνω όσα η ζωή μου χαρίζει. Αγαπώ: σε όλους τους χρόνους και τους τύπους, γιατί δεν υπάρχει χαρά χωρίς αγάπη. Μπορώ και θα τα καταφέρω : φύσει αισιόδοξη και επίμονη, διδάχτηκα, ότι «με τη θέληση και την προσπάθεια μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα». Ευχαριστώ: για όσα έχω, για όσα δύναμαι να κατανοώ, για όσα απολαμβάνω, για όσα καταφέρνω.

• Kινδυνεύει η ελληνική γλώσσα από την εισβoλή ξένων λέξεων;

Καμιά γλώσσα δεν κινδυνεύει από την «εισβολή» ξένων λέξεων. Και, φυσικά, ούτε η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει. Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, ο οποίος, συνεχώς, εξελίσσεται και αναπτύσσεται. Έχει την ικανότητα να προσλαμβάνει «τροφή» έξωθεν, λέξεις ξένες, και να την αφομοιώνει ή και να την χρησιμοποιεί, αυτούσια, όπου της χρειάζεται, για να εξελιχτεί. Τα «δάνεια», λέξεις που εισήχθηκαν στη γλώσσα σε συγκεκριμένη ιστορική και κοινωνική στιγμή, γέννησαν νέες λέξεις, οι οποίες εξήχθηκαν ως «αντιδάνεια», εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο άλλων διαλέκτων ή γλωσσών. Αυτή η ανταλλαγή λέξεων, «δάνεια-αντιδάνεια», γονιμοποίησε και διεύρυνε τη σκέψη των ανθρώπων, εφοδιάζοντάς τους με νέα εργαλεία έκφρασης.

• Ποιος φταίει για το περιορισμένο λεξιλόγιο των νεοελλήνων: οι γονείς, το σχολείο, τα μέσα ενημέρωσης, η παγκοσμιοποίηση;

Δεν υπάρχει καμιά επιστημονική έρευνα, η οποία να μετρά το εύρος του λεξιλογίου των Νεοελλήνων και το πλήθος των λέξεων που χρησιμοποιούν. Κατά καιρούς, διάφοροι, σοβαροφανείς λάτρεις και γνώστες της γλώσσας, εκφράζουν φόβους και ανησυχίες για την ελληνική γλώσσα, που φθίνει, που κακοποιείται, που κινδυνεύει να αφανιστεί, που… Αν προσέξουμε το λόγο όλων αυτών, θα τρομάξουμε με όσα, ασύντακτα και δυσνόητα, γράφουν, με όσες ανορθογραφίες “στολίζουν” τα κείμενά τους και με όσους σολοικισμούς χρησιμοποιούν, στην προσπάθειά τους να πείσουν τους άλλους, ότι η γλώσσα κινδυνεύει. Η ελληνική γλώσσα, λυρική και τρυφερή, γεμάτη φως και ηπιότητα, μιλιέται και γράφεται χιλιάδες χρόνια από τους ανθρώπους που κατοικούν στην πανέμορφη χώρα μας κι από αυτούς, που μένουν πέρα από τα όρια της ελληνικής επικράτειας, στα ξένα. Ταξιδευτές και μετανάστες ήταν, πάντοτε, οι Έλληνες. Και στα ταξίδια τους και στις χώρες που εγκαταστάθηκαν τη γλώσσα τους μιλούσαν και έγραφαν και την μπόλιαζαν με τις νέες λέξεις από τις εμπειρίες τους. Βεβαίως, σε διάφορες ιστορικές στιγμές, η γλώσσα έβαλε ή έβγαλε λέξεις, που απέδιδαν συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις. Οι Έλληνες, σήμερα, βιώνουν καταστάσεις που τους αναγκάζουν να αλλάξουν συνήθειες και στάσεις ζωής πολλών χρόνων. Φυσικό είναι, το λεξιλόγιό τους να έχει επηρεαστεί. Οικονομικοί όροι, συνήθως αγγλικής προελεύσεως, μπήκαν στην καθημερινή χρήση της γλώσσας, προκειμένου να αποδοθούν μεγέθη και όροι άγνωστοι ή, τουλάχιστον, όχι τόσο συχνόχρηστοι, μέχρι αυτήν τη στιγμή. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ξένες αυτές λέξεις ενσωματώθηκαν και στον προφορικό και στο γραπτό λόγο, έφτιαξαν υποκοριστικά και μεγεθυντικά, απέκτησαν κλητικό μέρος και συντακτική δομή. Ίσως, με την πάροδο των χρόνων ή την αλλαγή των συνθηκών, οι λέξεις αυτές ξεχαστούν ή ελληνοποιηθούν. Τούτο συμβαίνει καθ’ όλην την ιστορική διαδρομή των Ελλήνων.

• Υπάρχει περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση στους πολίτες ή όλοι γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια την προστασία του περιβάλλοντος;

Ο σεβασμός στο περιβάλλον συναρτάται με την Παιδεία και το πολιτιστικό υπόβαθρο των ανθρώπων. Η γνώση, ότι ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο μέρος του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος, στο οποίο ζει, είναι σύμφυτη με την ύπαρξή του. Γι’ αυτό, και σε όλη τη διαδρομή του πάνω στη γη, προστάτεψε το περιβάλλον του και το καλλώπισε, ώστε να το κάνει οικείο και βιώσιμο. Αυτή όμως, η πρωταρχική γνώση αλλοιώνεται όσο ο άνθρωπος διευρύνει το ζωτικό του χώρο και μεγαλώνει τις κοινωνικές του συναναστροφές. Το υπερ-εγώ, η εκμετάλλευση των φυσικών υλικών, το κέρδος, το προσωπικό συμφέρον, αμβλύνουν την ευαισθησία του απέναντι στο φυσικό του χώρο, το περιβάλλον. Ακριβώς εδώ, η Παιδεία έρχεται να καλύψει το κενό και να υποδείξει την αξία της διαφύλαξης του περιβάλλοντος, ως απαραίτητο παράγοντα για τη ζωή και την ύπαρξη του ανθρώπου πάνω στη γη. Σε περιόδους ιστορικής, πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης, η ευαισθητοποίηση των ανθρώπων για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος φαίνεται να εξασθενεί, ακόμα και να χάνεται. Άλλες προτεραιότητες έχουν πρωτεύουσα σημασία. Η Παιδεία πρέπει να έχει πολύ γερές βάσεις, για να αντέξει τους κλυδωνισμούς της κρίσης και να δείξει στους ανθρώπους το, αυτονόητο, χρέος τους προς το περιβάλλον.

• Κινδυνεύουμε στ’ αλήθεια από τη μόλυνση του περιβάλλοντος ή απλώς πρόκειται για υπερβολές των οικολόγων;

Η γη είναι ένας οργανισμός με μεγάλες δυνατότητες να αποβάλλει ό,τι του είναι βλαβερό ή περιττό. Δεν ξέρω, αν οι δυνατότητες αυτές είναι και απεριόριστες. Οι επιστήμονες έχουν αντιφατικές απόψεις. Οι οικολόγοι επιμένουν, ότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος από τη μόλυνση του περιβάλλοντος. Εγώ, χωρίς ειδικές γνώσεις, θυμάμαι, πάντοτε τα λόγια του Βέρνερ φον Μπράουν: «Η γη είναι ένα διαστημόπλοιο, που ταξιδεύει στο άπειρο με πλήρωμα και επιβάτες όλους εμάς. Έχει δικά της καύσιμα, δικά της τρόφιμα και δικό της οξυγόνο, αλλά δεν έχει τη δυνατότητα να τροφοδοτηθεί από αλλού ούτε να προμηθευτεί τρόφιμα ούτε να ανανεώσει το οξυγόνο της. Σ’ εμάς μένει να διαχειριστούμε σωστά, τις προμήθειές μας, για να συνεχίζουμε το ταξίδι μας.»

• Είναι υποφερτός ή ανυπόφορος ο τόπος όπου ζεις;

Ο τόπος που ζω είναι Παράδεισος. Λούζεται από καταγάλανες θάλασσες, έχει χιλιάδες πανέμορφα νησάκια, δαντελωτές ακτές, γραφικές παραλίες, φωτίζεται από έναν ήλιο ηλιάτορα, που λίγο ν’ ανοίξει το στόμα του μυρίζει άνοιξη και χαρά, έχει ενδοχώρα με εξαίσιες ομορφιές, βουνά περήφανα κι αδούλωτα και έναν αέρα, φρέσκο, που φουσκώνει πανιά και μυαλά για ταξίδια υπέροχα. Είναι ο ιδανικός τόπος, για να ζήσει ο άνθρωπος ήρεμος και άκακος!

• Είναι υποφερτή η πόλη που ζεις;

Ζω στα περίχωρα της Αθήνας. Σ’ ένα προάστιο, στα βορειοανατολικά του νομού, μάλλον… νέο. Σχεδιάστηκε και οικοδομήθηκε τα τελευταία 30 χρόνια. Δυστυχώς, βασικές λειτουργικές υποδομές είναι ελλιπείς και δυσκολεύουν τη ζωή των κατοίκων, οι οποίοι κατέκλυσαν το προάστιο, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Παρ’ όλα αυτά, η πόλη που ζω έχει ηρεμία, φαρδιούς δρόμους και μεγάλα πάρκα και κοινόχρηστους χώρους.

• Θα μπορούσες να ζήσεις σε μια άλλη πόλη – πού και γιατί;

Στην πόλη που γεννήθηκα και μεγάλωσα, θέλω να επιστρέψω, κάποτε. Είναι η ιδιαίτερη πατρίδα μου, ο τόπος που μου δίνει χαρά και ηρεμία. Στους δικούς της δρόμους περπάτησα, στις γειτονιές της έκανα φίλους, στον αέρα της άπλωσα τα όνειρά μου και μύρισα τα αρώματα της φύσης. Στη θάλασσά της ένιωσα την απαρχή της ζωής, έπαιξα με γυαλένια πετράδια και έχτισα πύργους και πόλεις στην παραλία, που λούζει τα πόδια της. Στην αγκαλιά της κρατάει, για πάντα, τους αγαπημένους μου, στα χώματά της σπάραξα και κλαίγοντας διαλύθηκα. Σ’ αυτήν την πόλη, την Καλαμάτα της καρδιάς μου, θέλω να ζήσω και σ’ αυτήν να… μείνω!

• Μήπως κινδυνεύουμε από τους μετανάστες;

Οι Έλληνες είμαστε μετανάστες και ταξιδευτές, σ’ όλην την ιστορική μας πορεία. Αναζητήσαμε ελπίδα και προοπτική σ’ άλλες χώρες. Ταξιδέψαμε σ’ όλη τη γη και εγκατασταθήκαμε σ’ όλες τις ηπείρους. Λαχταρήσαμε το νόστο και νιώσαμε το άλγος του. Τραγουδήσαμε τη νοσταλγία για την πατρίδα και πεθυμήσαμε το νόστιμο φαγητό της μάνας μας. Ξέρουμε τι θα πει αποχωρισμός και γι’ αυτό καταλαβαίνουμε και συμπαραστεκόμαστε στους μετανάστες, που στη δική μας χώρα ψάχνουν την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Οι μετανάστες είναι ο εαυτός μας, κάποτε! Τίποτα δεν έχουμε να φοβηθούμε. Με την παρουσία τους ενισχύουν την κοινωνία και ισχυροποιούν τους φιλικούς δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων. Προσφέρουν τη ζωντάνια και την ικμάδα τους, για να αυξηθεί η κοινωνική συνοχή και να αναζωογονηθεί η ανθρώπινη επικοινωνία. Οι περισσότεροι μετανάστες συνδέουν την ύπαρξή και την ευημερία της χώρας μας με το δικό τους μέλλον κι αγαπούν και σέβονται την ελληνική κοινωνία.

• Υπάρχει φόβος να χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα;

Η εθνική ταυτότητα δεν είναι… κρατικό έγγραφο με σφραγίδες και ημερομηνίες. Είναι συναισθήματα, σκέψεις και συνείδηση της Ιστορίας, των ηθών και των εθίμων του λαού μας. Συνεπώς, δεν χάνεται.

• Ποια η σχέση των νεοελλήνων με την αρχαία Ελλάδα;

Οι Νεοέλληνες – τον όρο δεν τον υιοθετώ, γιατί δεν τον κατανοώ – συνδέονται, πάντοτε, με την Ιστορία τους, ακόμα κι αν δεν έμαθαν κανένα ιστορικό γεγονός. Είναι οι διηγήσεις των παλιότερων, που μπλέκονται με μύθους και παραμύθια, για κάθε πετρούλα που πατούν, για κάθε βραχάκι που σκαρφαλώνουν, για κάθε λουλουδάκι που ανθίζει κάτω από τον ήλιο. Είναι οι δοξασίες για θεούς και νύμφες, για ήρωες με υπερκόσμιες δυνάμεις, για θεριά που βασάνιζαν τους ανθρώπους, για αγίους που πάλεψαν για τη Λευτεριά του λαού. Θαυμάζουν τους αρχαίους προγόνους και ξέρουν, ότι μιλούν την ίδια γλώσσα μ’ αυτούς και κατοικούν στον ίδιο, μ’ αυτούς, τόπο. Θυσιάζονται για την πατρίδα τους, όπως ο Λεωνίδας με τους Σπαρτιάτες του (τους Θεσπιείς δεν τους ξέρουν, αλλά δεν αλλάζει τη θυσία των προγόνων τους) και απεχθάνονται τον Εφιάλτη! Δεν είναι… αρχαιολάτρεις ούτε… αρχαιόπληκτοι, γιατί έχουν ανοιχτούς ορίζοντες νόησης και αντίληψης και γιατί την αρχαία Ελλάδα την έχουν κλείσει στην ψυχή τους και δεν την διαχωρίζουν από την Ελλάδα του σήμερα.

• Δικαιούμαστε να υποστηρίζουμε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων;

Εννοείται, ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Όχι εξ αίματος ή γονιδιακώς – αστείο και να το σκεφτούμε – αλλά επειδή έχουμε συνείδηση της καταγωγής μας, η οποία φαίνεται στον τρόπο που σκεφτόμαστε και στον τρόπο που δρούμε.

• Πoιoς πoιητής, σου αρέσει; (Είτε Έλληνας, είτε Ιταλός, είτε οποιοσδήποτε)

Ο Βάρναλης. Ο ποιητής, του οποίου η ποίηση «μυρίζει μπαρούτι, είναι ποίηση αρσενική, μια βολίδα, που έπεσε μες στα στεκούμενα νερά του μελίπηχτου ρομαντισμού», όπως γράφει ο Μενέλαος Λουντέμης. Ο Βάρναλης συγκεντρώνει τις ελπίδες για την καλλιέργεια, και στον τόπο μας, της αριστερής τέχνης. Ο έν-θεος ά-θεος: «Κι αν πρόσμενες το λυτρωμό σου από την άδικη θανή,/ εγώ μονάχα το ‘νιωσα, που ήμουνα λάσπη και κοινή,/ πόσο, Χριστέ ‘σουν άνθρωπος! Κι εγώ θα σ’ αναστήσω!» (από το ποίημα «Μαγδαληνή»). Το ποίημα, που, όταν μου το διάβασε ο πατέρας μου, μ’ έκανε να ριγήσω και να κατανοήσω την προσωπικότητα του Χριστού και το νόημα του Αγώνα του Ανθρώπου.

Ο Ρίτσος. Ποιητής με εύρος έκφρασης, βαθιά ανθρώπινος – «και να, αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα κι απλά./ Καταλαβαινόμαστε τώρα…», έγραψε ένα τεράστιο λογοτεχνικό έργο, το οποίο καλύπτει όλα τα είδη της Λογοτεχνίας (ποίηση, πεζογραφία, μεταφράσεις, θεατρικά έργα, χρονογραφήματα).

• Πoιoς πεζoγράφoς;

Η Ισμήνη Καπάνταη. Από τους νεώτερους πεζογράφους. Ασχολείται με το ιστορικό μυθιστόρημα, χωρίς να είναι ιστορικός. Αποπειράται να αντιληφθεί το σημερινό κόσμο με εργαλεία της τον παρελθόντα χρόνο. Και αυτήν της την απόπειρα καταφέρνει να την μεταδώσει στον αναγνώστη και να τον οδηγήσει στη δική του αντίληψη για το σήμερα.

Η Λιλή Ζωγράφου. Μια αιρετική μορφή στο χώρο της Λογοτεχνίας. Αντισυμβατική και ανατρεπτική. Μαστιγώνει το σύστημα και τον κοινωνικό εφησυχασμό. Η γραφή της εναργής και μαχητική αγνοήθηκε, όπως ήταν φυσικό, από την επίσημη κριτική και περιθωριοποιήθηκε από τους μηχανισμούς των εκδοτικών κυκλωμάτων. Ως σήμερα…

• Ποιος θεατρικός συγγραφέας;

Ο Μπρεχτ. «Τι να τον κάνω τον σκοπό σας. Η στάση σας μου αρκεί…», από τις Ιστορίες του κυρίου Κόινερ. Όλος ο Μπρεχτ σε δύο φράσεις. Το ανθρώπινο, στρατευμένο θέατρο, το «επικό θέατρο», το οποίο υπενθυμίζει, διαρκώς, στο θεατή την ιστορική διάσταση όσων συντελούνται στη σκηνή. Το θέατρο που έχει και διδαχή και μήνυμα.

Ο Ευριπίδης. Ανήσυχο πνεύμα, καινοτόμος και νεωτεριστής, αναζητά νέες μορφές έκφρασης και νέους τρόπους πραγμάτωσης της τραγωδίας. Καυτηριάζει τον πόλεμο, ως πρόξενο όλων των δεινών («Ελένη»).

• Τι περιμένεις από τους πνευματικούς δημιουργούς;

Τι ίδιο το έργο τους! Και τη στάση τους στα κοινωνικά δρώμενα! Σε κάθε περίπτωση, οι πνευματικοί δημιουργοί είναι ταγοί και εμπνευστές των άλλων.

• Ποιος είναι ο αγαπημένος σου φανταστικός ήρωας;

Ο Σαρλώ. Η φιγούρα με τις πολλές «φασέτες». Ο περιπλανώμενος αλητάκος και, συγχρόνως, ο τζέντλεμαν, ο ονειροπόλος ποιητής, ο μοναχικός και ρομαντικός άντρας, ο χιουμορίστας και πνευματώδης. Μια φιγούρα, που ζέσταινα στα παιδικά μου όνειρα και την έντυνα με «κανονικά» ρούχα, να μην κρυώνει. Ένας ήρωας, που συμπόνεσα, στην εφηβεία μου, και οργίστηκα με τη σκληράδα της κοινωνίας και την αδιαφορία της για τους αδύναμους. Μια μορφή αθάνατη, που, στην ωριμότητά μου, με συντροφεύει, για να μου θυμίζει πόσο επώδυνα πορεύεται ο κόσμος…

• Ποιοι είναι οι πραγματικοί σου ήρωες;

Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ. Ένας πατέρας, σε όλα, επαρκέστατος. Λάτρευε τη μάνα μας και εμάς. Μας νοιάστηκε, μας καθοδήγησε, μας προστάτεψε, μας καμάρωνε και θωράκισε το μυαλό και την ψυχή μας απέναντι σε κάθε δυσκολία ή αντιξοότητα της ζωής. Μαζί μας είχε αναπτύξει ένα διαρκή, δημιουργικό και γόνιμο διάλογο, στον οποίον αναλύθηκαν όλα τα θέματα που μας απασχολούσαν. Με τη στάση του και τις συμβουλές του έδινε το στίγμα της πορείας μας στη ζωή. Ήταν, συγχρόνως, τρυφερός και δυνατός, λεβέντης και, ιδιαιτέρως, ευαίσθητος άνθρωπος. Στα μάτια του, πάντοτε ζωηρά και υγρά, μπορούσαμε να δούμε την εγρήγορση του μυαλού του και των αισθήσεών του, αλλά και τον πόνο του για ό,τι άδικο τον πλήγωνε στις κοινωνικές συμπεριφορές των ανθρώπων. Είχε ζήσει, στην εφηβεία του και στην πρώτη νιότη του, τον Πόλεμο και τον Εμφύλιο κι είχε πονέσει πολύ από την απώλεια του μικρού αδερφού του. Είχε δει να χωρίζονται σε αντίπαλες ομάδες και να αλληλοεξοντώνονται φίλοι και γείτονες. Και είχε καταφέρει με την καρδιά του, την γεμάτη αγάπη για τη ζωή και τον άνθρωπο, και με την ευστροφία του και την υψηλή του νόηση, να κατευνάσει πάθη, να συμφιλιώσει ανθρώπους, να σώσει ζωές! Ήταν, ο πατέρας μας, ο ήρωας της ζωής μας, η ενσάρκωση του Αγώνα, η προσωποποίηση της Αξιοπρέπειας και της παλικαριάς, ο φύλακας-άγγελός μας.

Η ΜΑΝΑ ΜΟΥ. Υπέροχη και γλυκιά, δοσμένη στα παιδιά της και στον άντρα της, για τον οποίον καμάρωνε! Ευγενής προς όλους, φιλόξενη και δοτική, προστάτις όλων των αδύναμων. «Πρώτη σας έννοια οι αναγκεμένοι!», μάς έλεγε! Διορατική και, ιδιαιτέρως, οξύνους μπορούσε να προβλέψει και να αποτρέψει το δυσάρεστο και το κακό, εξασφαλίζοντας ηρεμία στην οικογένειά της και ασφάλεια στα παιδιά της. Στάθηκε βράχος ακλόνητος σε κάθε δυσκολία της ζωής και οι νουθεσίες της ορίζουν, ως σήμερα, το πλαίσιο της συμπεριφοράς μας. Οι γονείς μου στήριξαν τις επιλογές τις δικές μου και των αδερφών μου και στάθηκαν πλάι μας, ως το τέλος της ζωής τους. Θεωρώ, ότι με στηρίζουν ακόμα, γιατί, στις δικές μου δυσκολίες, η ανάκληση στη μνήμη μου της δικής τους συμπεριφοράς στην ανάλογη δυσκολία μού δίνει τη διέξοδο-λύση που αναζητώ.

Ο ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ. Πνεύμα σπινθηροβόλο, αναρχικός, ανυπάκουος, ελεύθερος, εραστής του ωραίου και λάτρης της ζωής! Οραματίστηκε την Ανεξαρτησία των Ελλήνων από κάθε επικυρίαρχο και γι’ αυτό το όραμα έδωσε τη ζωή του.

Ο ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ. Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΩΝ ΑΤΑΚΤΩΝ. Ο ΑΝΥΠΑΚΟΥΟΣ, Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ αντάρτης. Ασυμβίβαστος και ελεύθερος, δεν θα μπορούσε να παίρνει διαταγές και να εκτελεί ό,τι ήταν αντίθετο με το αντι-εξουσιαστικό μυαλό του.

Ο ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ. Ο στοχαστής, ο μειλίχιος και αυστηρός αγωνιστής. Περήφανος και αγέρωχος, ως το τέλος. Υπερασπίστηκε με πάθος και γνώση τα «πιστεύω» του. Παρακαταθήκη τρανή για τους μεταγενέστερους. Στην καρδιά μου, ο Μπελογιάννης και ο Χριστός ταυτίζονται. Οι απολογίες, και των δύο, στους διώκτες τους έχουν κοινά σημεία: καταδεικνύουν τη βαθιά γνώση του εαυτού τους και της αποστολής τους και απογυμνώνουν την Εξουσία, η οποία τους καταδικάζει σε θάνατο, επειδή της έδειξαν τη γύμνια της και φοβήθηκε.

• Tι διαβάζεις τώρα;

Διαβάζω Ιστορία της Ελλάδας, από τις απαρχές έως τις ημέρες μας. «Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της Εκδοτικής Αθηνών. «Η Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα» επιστημονική επιμέλεια Χρήστου Χατζηιωσήφ. «Η Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» του Χαρίλαου Τρικούπη. «Η Επανάσταση του ’21» του Δημήτρη Φωτιάδη. «Η Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας» του Σόλωνα Γρηγοριάδη. «Η Νικηφόρος Επανάσταση που χάθηκε» του Δημήτρη Χατζή, είναι, κυρίως, οι πηγές, από τις ποίες αντλώ τη γνώση για την Ιστορία του λαού μας.

• Τι πίστεψες στη ζωή σου;

Πιστεύω πολύ στην ελευθερία του ανθρώπου και στην Αγάπη. Ο άνθρωπος γεννιέται με μοναδικό ένδυμα-εφόδιο, για να ζήσει και να αναπτυχθεί, την ελευθερία. Μ’ αυτήν θα πλατύνει το μυαλό του και με την Αγάπη θα γεμίσει την καρδιά του. Οι πράξεις του, όλες, θα καθοριστούν από αυτές τις δύο βασικές έννοιες.

• Πιστεύεις στο Θεό – κι αν ναι, πιστεύεις με την καρδιά ή με το μυαλό;

Πιστεύω στο Θεό και με την καρδιά και με το μυαλό. Με την καρδιά, γιατί Θεός, για ‘μενα, θα πει Αγάπη. Και αγάπη σημαίνει ηρεμία, γαλήνη, ζωή. Με το μυαλό, γιατί δεν έχω καμία πειστική εξήγηση για το θαύμα της δημιουργίας της ζωής, ένα θαύμα που επαναλαμβάνεται καθημερινώς. Δεν έχω καμία πειστική εξήγηση για τη θαυμαστή ισορροπία και τάξη του κόσμου γύρω μου και έξω από τον πλανήτη μου. Και δεν έχω καμία πειστική απάντηση για το θάνατο, η σκέψη του οποίου με ξεπερνάει και ξεπερνάει και, σχεδόν, όλους τους ανθρώπους. Πιστεύω στο Θεό, γιατί γλυκαίνει το μυαλό την ψυχή μου η απέραντη Αγάπη του. Πιστεύω στο Θεό, γιατί θέλω να υπάρχει η ζωή.

• Αν υπάρχει Παράδεισος, τι θα ήθελες να σου πει ο Θεός όταν φτάσεις εκεί;

Παράδεισος είναι η γαλήνη και η απουσία πόνων και σπαραγμών. Παράδεισος είναι η αναψυχή και η αιώνια άνοιξη: «εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως…». Στην είσοδο αυτού του τόπου θα με περιμένουν οι αγαπημένοι μου, που έφυγαν… Και ο Θεός θα μου πει «καλώς την!».

• Έχoυν σημασία oι απoλoγισμoί στη ζωή μας;

Απολογισμούς κάνουμε διαρκώς. Κάποτε είναι οι μικρές καθημερινές αθροίσεις των πεπραγμένων, απολογισμοί ημέρας πρακτικού περιεχομένου ή και συναισθηματικής καταγραφής. Κάποτε είναι απολογισμοί συνολικοί. Στις μεγάλες προκλήσεις της ζωής, την ώρα των μεγάλων αποφάσεων κάνουμε και τον ολικό απολογισμό μας. Είναι το ξεκαθάρισμα, που θα ανανεώσει το σεντούκι της ψυχής, θα ξανακοιτάξει όσα δίπλωσε προσεχτικά και θα τα ξεσκονίσει, θα αφαιρέσει όσα είναι περιττά, για να κάνει χώρο για τα καινούργια. Σ’ αυτούς τους απολογισμούς αποφορτίζεται το μυαλό και η ψυχή, αξιοποιείται η εμπειρία που αποκτήθηκε και δίνεται το έναυσμα για τη νέα εκκίνηση από καλύτερη θέση.

• Πoιo δώρo θα ζητoύσες από την τύχη;

Δεν έχω να της ζητήσω άλλο δώρο. Μου τα έχει δώσει όλα. Μου έχει κάνει πραγματικότητα όλα μου τα όνειρα και όλα μου τα «θέλω». Να την ευχαριστήσω μόνον, επιθυμώ.

• Πoιo βιβλίo θα ήθελες να σώσεις σε μια ενδεχόμενη καταστρoφή; Θα μπορούσες να το περιγράψεις;

Τη φράση του Θουκυδίδη «εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον εύψυχον» και την «Επί του Όρους Ομιλία» του Χριστού. Θα είναι οι φάροι, που θα οδηγήσουν τους ανθρώπους στην καινούργια τους πορεία.

• Γνώρισες απoτυχίες – πoια είναι η πιo μεγάλη σου απoγoήτευση;

Αποτυχίες; Πολύ βαριά λέξη! Μικρές καθυστερήσεις στην πραγματοποίηση των στόχων μου, μόνον. Όλες οι προσπάθειές μου ήταν επιτυχημένες. Απογοήτευση δεν έχω νιώσει. Ό,τι με γοήτευσε εξακολουθεί να με γοητεύει: η δουλειά μου και ο σύντροφός μου!

• Σου αρέσει το πoτό;

Μου αρέσει ό,τι κάνει τη ζωή νόστιμη! Και το τσιγάρο και το ποτό! Εμμονές και εξαρτήσεις δεν έκανα ΠΟΤΕ.

• Πόσες ώρες εργάζεσαι;

Τώρα, τυπικώς, δεν εργάζομαι! Απολαμβάνω το χρόνο, ο οποίος είναι δικός μου, ύστερα από 36 χρόνια δουλειάς. Δεν κουράστηκα, ως εργαζόμενη, γιατί έκανα τη δουλειά που ονειρευόμουν, από το Δημοτικό Σχολείο. Δεν μέτρησα, ποτέ, τις ώρες εργασίας, γιατί μου έδιναν χαρά και ψυχική πληρότητα.

• Πώς κέρδισες τα πρώτα σου χρήματα;

Στις εισαγωγικές εξετάσεις για την Παιδαγωγική Ακαδημία έγραψα πολύ υψηλή βαθμολογία, αγγίζοντας, σε όλα τα μαθήματα (Αρχαία, Έκθεση, Ιστορία, Φυσική και Χημεία) το άριστα. Κέρδισα, έτσι, την πρωτιά κι ένα, καλό για την εποχή – 1972 – , χρηματικό ποσόν από το Ι.Κ.Υ. Αυτές οι πρώτες 12.000 δρχ. μου ήταν και η πρώτη, υλική,  αμοιβή μου από τη δουλειά που διάλεξα.

• Ποιο επάγγελμα πέρα από το δικό σου θα ήθελες να δοκιμάσεις;

Κανένα. Το επάγγελμά μου θα είναι, ΠΑΝΤΟΤΕ, η επιλογή μου.

• Ποιο επάγγελμα δε θα ήθελες με τίποτα να κάνεις;

Δεν είναι επάγγελμα, είναι ρόλος. Δεν θα έκανα, ΠΟΤΕ, τον Διευθυντή ή τον Προϊστάμενο Εκπαίδευσης. Ο ρόλος του Δασκάλου πραγματοποιείται στην αίθουσα διδασκαλίας με τους μαθητές του! ΜΟΝΟΝ!

• Πoια είναι η καλύτερη στιγμή της μέρας σου;

Το πρωινό ξύπνημα! Η χαρά της νέας μέρας, η ευτυχία να σηκώνομαι από το κρεβάτι μου ξεκούραστη και εναργής. Οι πρωινοί ήχοι, μηνύματα του Θεού τους λέω, με μαγεύουν. Η φύση πάλλεται και ανασαίνει! Το φως, που δυναμώνει σιγά-σιγά, δίνει χρώμα σ’ όσα υπάρχουν γύρω μου και ο αέρας μού φέρνει τα αρώματα της ζωής. Κι ύστερα, οι φωνές των παιδιών, που πάνε στο Σχολείο, βάζουν τη μουσική των ανθρώπων σ’ όσα η Φύση έφτιαξε και τους χάρισε.

• Πόσες ώρες κoιμάσαι;

Κοιμάμαι καλά. Που θα πει, ότι κοιμάμαι τις ώρες που έχει ανάγκη το μυαλό και το σώμα, για να ξεκουραστούν, να αποφορτιστούν, να αναλάβουν πάλι δράση.

• Tι ώρα ξυπνάς τo πρωί;

Αναλόγως. Πάντως, όχι αργότερα από τις 8.00′.

• Σου αρέσει o περίπατoς;

Είναι μεγάλη απόλαυση ο περίπατος. Οποιαδήποτε ώρα, έχει την ομορφιά του. Σου δίνει την αίσθηση της αυτοδυναμίας στην κίνηση, της δυνατότητας να διαβείς όποιο δρόμο θέλεις, της αλλαγής ή της τροποποίησης του δρομολογίου σου –σύμφωνα με τη διάθεση της στιγμής–, της επικοινωνίας με τους άλλους ανθρώπους. Έχει το ρυθμό, που σου επιτρέπει να παρατηρήσεις και να απολαύσεις όσα βλέπεις. Δεν περνάει το τοπίο μπροστά σου. Μπαίνεις μέσα στο τοπίο, το αγγίζεις, του μιλάς. Έρχεσαι πρόσωπο με πρόσωπο με τους άλλους ανθρώπους, τους κοιτάς στα μάτια, αισθάνεσαι τον αέρα τους και την παρουσία τους. Στον περίπατο παίρνει οξυγόνο ο νους και η ψυχή. Ξεθολώνει ο λογισμός, αναγεννιέται το κορμί.

• Aσχoλείσαι με τα σπoρ;

Δεν ασχολήθηκα ποτέ.

• Γυμναστική κάνεις;

Όχι.

• Ποιον θόρυβο ή ήχο προτιμάς;

Τους ήχους της ζωής! Τις λαλιές των πουλιών, τις φωνές των παιδιών όταν παίζουν, τα τραγούδια των ανθρώπων, το βόμβο των ζουζουνιών, το φύσημα του αέρα, το νερό της βροχής, τους ήχους της θάλασσας! Κάθε ήχο, που δηλώνει τη ζωή και τη δημιουργία!

• Ποιον θόρυβο ή ήχο απεχθάνεσαι;

Τους ήχους των όπλων. Τους θορύβους του θανάτου. Τη σιωπή της συμφοράς. Το μοιρολόι του πόνου.

• Ποιοι είναι οι δύο καλύτεροι φίλοι σου;

Η ακριβή μου ΦΙΛΕΝΑΔΑ και τα βιβλία μου, φίλοι πολύτιμοι κι οι δυο. Συνοδοιπορούμε και συνυπάρχουμε!

• Τι είναι για σένα η μοναξιά;

Μοναξιά είναι η έλλειψη επικοινωνίας. Το να «κλείσεις» την καρδιά και το νου σου και να μείνεις μόνος με τα συναισθήματα και τις σκέψεις σου. Απέραντη μοναξιά είναι, να μην βρίσκεις ούτε έναν άνθρωπο, με τον οποίο να θέλεις να μοιραστείς τις στιγμές σου.

• Είσαι ρομαντική;

Αν ρομαντισμός είναι η γαλήνη που σου δίνει η αγκαλιά του αγαπημένου, η τρυφερή ματιά του παιδιού σου, τα λουλούδια που φυτρώνουν, μόνα τους, στων βράχων τις σχισμάδες, μια ανατολή του ήλιου μέσα από τα σύννεφα, ένα ηλιοβασίλεμα πορφυρό, μια μελωδία που συνδύασες τη χαρά ή τη λύπη σου, τότε, είμαι ρομαντική.

• Πηγαίνεις στo θέατρo;

Σήμερα, η απόλαυση ενός θεατρικού έργου είναι, για μένα, πολυτέλεια. Η ανάγκη της κάλυψης των καθημερινών αναγκών βιοπορισμού δεν μου αφήνει περιθώρια για … θεάματα.

• Πoιoς ηθoπoιός σου αρέσει – πoια ηθoπoιός;

Ο Μηνάς Χατζησάββας και ο Ακύλλας Καραζήσης.

• Πηγαίνεις στoν κινηματoγράφo;

Και ο κινηματογράφος ανήκει στα… περιορισμένα θεάματα! Λόγω προτεραιότητας του… άρτου.

• Ποιος κινηματoγράφoς σου αρέσει;

Ο ελληνικός κινηματογράφος της εποχής 1960 – 1973 και ο ευρωπαϊκός, κυρίως, ο γαλλικός και ο ιταλικός.

• Σου αρέσoυν τα ταξίδια;

Μου αρέσει η περιπλάνηση! Η αίσθηση της κίνησης! Το καινούργιο, που απλώνεται μπροστά μου! Οι άλλοι άνθρωποι, οι άλλες συνήθειες, οι άλλες… διάλεκτοι. Το ταξίδι είναι όλα: το όνειρο, το σχέδιο, η διαδρομή, η αίσθηση, το θέαμα, η απόλαυση!

• Πoιo μέρoς αγαπάς ιδιαίτερα;

Ιδιαιτέρως αγαπώ την… ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Καλαμάτα. Είναι οι μνήμες και οι εμπειρίες, τα αγαπημένα μου πρόσωπα, οι πρώτοι φίλοι και οι συμμαθητές, που συνδέονται με κάθε γωνιά του τόπου μου και τον κάνουν μοναδικό και ξεχωριστό.

• Σου αρέσει η μoυσική;

Η μουσική συνοδεύει όλες τις στιγμές μου. Στο πατρικό μου σπίτι, το ραδιόφωνο, μια πολυτέλεια της εποχής εκείνης, ήταν ο αχώριστος σύντροφος σε όλες μας τις δραστηριότητες. Το γύρισμα του κουμπιού, ο χαρακτηριστικός του ήχος, το κλικ που δήλωνε την τροφοδοσία της συσκευής με ρεύμα, ήταν το πρώτο άκουσμα, πριν την τρυφερή και μελωδική φωνή της μάνας μου. Σημάδι, ότι η καινούργια μέρα άρχιζε. Το ραδιόφωνο έκλεινε, όταν η οικογένεια καληνυχτιζόταν! Με τραγούδι με ξυπνούσε, κάθε πρωί, η μάνα μου, «είχα φυτέψει μια πορτοκαλιά/ που την εζήλευε όλη η γειτονιά…» και το παράθυρο άνοιγε στο πρωινό φως. Στις αταξίες μου, στη μελαγχολία μου, στο θυμό μου, στη χαρά μου, ο πατέρας μου μού τραγουδούσε το ταιριαστό, στην περίσταση, τραγούδι. Συνήθως, ήταν αυτό που λέμε έντεχνο ελαφρύ, μα και λαϊκό και δημοτικό. Μ’ αυτά τα ακούσματα αγάπησα τη μουσική και μου δίνει μεγάλη ευχαρίστηση η απόλαυση ενός μουσικού κομματιού.

• Ποιες είναι οι μουσικές προτιμήσεις σου;

Έντεχνα ελαφρά και λαϊκά τραγούδια, δημοτική μουσική και τραγούδια, ρεμπέτικα, τζαζ, μπαλάντες.

• Ποια μουσική θα ήθελες να παίξουν στην κηδεία σου;

Θα ‘θελα να με συνοδεύσει στην τελευταία γήινη κατοικία μου η μουσική από ένα τάνγκο: “El Tango de Roxanne” ή “Heart Tango“. Είναι η μουσική του Έρωτα και του Πάθους. Είναι η μουσική της Ζωής.

• Διαβάζεις εφημερίδες;

Εφημερίδες διαβάζω από παιδί. Στο σπίτι μας, οι γονείς μου διάβαζαν, καθημερινώς, και τις Αθηναϊκές εφημερίδες και τον Τοπικό Τύπο. Μας μύησαν στην ανάγνωση της έντυπης δημοσιογραφίας, καθώς και στην επιλογή στηλών (χρονογράφημα, άποψη, κύριο άρθρο…) μέσα σε κάθε εφημερίδα. Αργότερα, μάθαμε και την αρχειοθέτηση άρθρων και αναλύσεων, τα οποία μας ενδιέφεραν και πλούτιζαν τις γνώσεις μας. Και σήμερα, σταχυολογώ και αρχειοθετώ, ό,τι με ενδιαφέρει από την ύλη των εφημερίδων.

• Tι αγαπάς περισσότερo στoν κόσμo;

Το γιο μου!

• Ποια είναι η αγαπημένη σου απασχόληση;

Το διάβασμα και το βάδην!

• Eίσαι πρoληπτική;

Καθόλου! Έμαθα, από τους γονείς μου, να μην φοβάμαι, αλλά να μαθαίνω, να ζω ανάμεσα σε ανθρώπους και να τους εμπιστεύομαι. Να γνωρίζω τη δύναμη του μυαλού μου και να μην δίνω, σε τίποτα, υπερφυσικές διαστάσεις. Αργότερα, οι Δάσκαλοί μου, μου έμαθαν, ότι οι προλήψεις είναι φόβος. Και με δίδαξαν, ότι: “όπου υπάρχει δήμος, δεν υπάρχει δείμος”!!

• Τι θεωρείς ως τον έσχατο βαθμό δυστυχίας;

Την απώλεια των παιδιών! Είναι η απόλυτη δυστυχία. Μου είναι αδύνατον και να το σκεφτώ. Σταματάει ο νους και η καρδιά…

• Σε απασχολεί ο χρόνος;

Έτσι κι αλλιώς είναι, πάντοτε ήταν, σύμμαχός μου! Πιστεύω, ανέκαθεν, ότι ο χρόνος είναι απεριόριστος και, πάντοτε, σου φέρνει υπέροχα δώρα: γνώση, εμπειρίες, ανθρώπους, χαρές, συναισθήματα, χιλιάδες εικόνες, χιλιάδες αρώματα, χιλιάδες επαφές, Έρωτα, αγάπη…

• Θα ήθελες να είσαι πλoύσια;

Είμαι πλούσια! Έχω όλα όσα επιθυμώ : Αγάπη, υγεία, ικανότητα να αντιλαμβάνομαι όσα συμβαίνουν γύρω μου, φίλους εκλεκτούς.

• Θα ήθελες να είσαι κυβερνήτης της χώρας;

Κυβερνώ τον εαυτόν μου και το σπίτι μου και μου αρκεί.

• Τι είναι δημοκρατία – περνάει κρίση στον καιρό μας;

Η δραστηριοποίηση των πολιτών και η συμμετοχή τους σε ό,τι αφορά στη διαμόρφωση της ζωής τους είναι η Δημοκρατία, το Κράτος (=δύναμη) του Δήμου (=των πολιτών). Η Δημοκρατία δεν είναι μια παγιωμένη κατάσταση, άκαμπτη και σκληρή. Την χαρακτηρίζει η πλαστικότητα και η εξέλιξη. Αναλόγως με την εποχή αλλάζει τους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται και πραγματώνεται. Η σύνθεση των διαφορετικών είναι η ουσία της Δημοκρατίας. Στις μέρες μας, μοιάζει να ‘χει κάνει … στάση αυτή η σύνθεση και η δραστηριοποίηση των πολιτών.

• Πιστεύεις στην φιλανθρωπία ή στην αλληλεγγύη;

Στην αλληλεγγύη! Έχει στη βάση της την ενότητα, την ομαδική συνείδηση και την κοινωνική συνοχή. Είναι η σχέση αμοιβαίας ηθικής ή υλικής στήριξης μεταξύ των ανθρώπων (αλληλέγγυο: άλληλο + εγγύη = ενέχυρο). Η φιλανθρωπία είναι το κάλπικο νόμισμα της ελεημοσύνης. Το χρησιμοποιούν οι άνθρωποι, που θέλουν κάτι να πουλήσουν…

• Aγαπάς τα ζώα;

Δεν θα ήταν δυνατή η ύπαρξή μας χωρίς τις άλλες μορφές ζωής. Εννοείται, ότι αγαπώ και σέβομαι ΚΑΙ το ζωικό βασίλειο.

• Έχεις κάπoια έντoνη επιθυμία;

Η επιθυμία μου για μια Γη ήρεμη με ανθρώπους, που θα ζουν σε ειρηνικό και ευεπίφορο περιβάλλον.

• Σε ποιες περιπτώσεις λες ψέματα;

Σε κάθε περίπτωση, που θα πρέπει να σώσω κάποιον άνθρωπο.

• Πού θα ήθελες να ζεις;

Το πού θα ήθελα να ζήσω συναρτάται, απολύτως, και με το με ποιους θα ήθελα να ζω. Έχω την ευτυχία να ζω με αυτούς που αγαπώ και θέλω, έτσι ζω εδώ!

• Τι σε ερεθίζει δημιουργικά, διανοητικά ή συναισθηματικά;

Οτιδήποτε μου αντιστέκεται. Και το φως που αλλάζει τα χρώματα. Και τα σύννεφα που τρέχουν, κυνηγημένα από τον άνεμο. Και το ηλιοβασίλεμα στη θάλασσα, με το κόκκινο να νικάει το γαλάζιο και να το κάνει σκούρο και μουντό. Και το κελάηδημα του πουλιού, που είναι κρυμμένο στη φυλλωσιά του δέντρου. Και η θλίψη στα μάτια του παιδιού. Και η σκιά της κατάθλιψης. Και τα… υποκρυπτόμενα των ονείρων. Και ένα δυνατό ποτό. Και ο έρωτας. Και το άγνωστο.

• Τι σε απωθεί;

Η χυδαιότητα. Η έλλειψη Αξιοπρέπειας. Ο φανατισμός. Η… μοντέρνα αντίληψη του “όλα είναι ίσιωμα”.

• Ποια είναι η αγαπημένη σου βρισιά;

Παν-άθλιε! Σ’ όλες τις πτώσεις και τους αριθμούς και τα γένη! Όταν πρόκειται για ανθρώπους! Διάολε! Όταν πρόκειται για αντικείμενο, ιδίως για όποιο δεν βρίσκω… αμέσως!

• Τι λες για την προδοσία – γενικώς!

Ό,τι πληγώνει, πιο πολύ, είναι η προδοσία. Διαλύει και το μυαλό και την καρδιά… Η προδοσία είναι απάτη. Και η απάτη είναι φενάκη… Η προδοσία είναι αθέτηση υποχρεώσεων. Η προδοσία είναι έγκλημα. Η προδοσία είναι η αποθέωση της ιδιοτέλειας. Η προδοσία είναι έλλειψη ικανότητας. Η προδοσία είναι η άρνηση του εαυτού μας. Η προδοσία είναι όλες οι παραβάσεις σε μια λέξη!

• Ο Σαρλ ντε Γκολ είχε πει ότι «στην πολιτική είσαι αναγκασμένος να προδώσεις ή τη χώρα σου ή τους ψηφοφόρους σου. Εγώ προτιμώ το δεύτερο». Συμφωνείς;;

Είναι πολύ δύσκολο να μην… εγκληματήσεις, αν ασχοληθείς με την πολιτική. Και, βεβαίως, είναι, μάλλον, απίθανο να μην αποθεώσεις την ιδιοτέλεια, να μην εξαπατήσεις, να μην αρνηθείς τον εαυτό σου. Αυτά, φυσικά, τα αποκρύπτεις. Τα καλύπτεις. Παίζεις θέατρο, λοιπόν. Ο Ντε Γκολ ομολογεί, ότι προδίδει τα πάντα και… προτιμά το θέατρο! Συμφωνώ με την… ομολογία του!

• Πότε έκλαψες για τελευταία φορά;

Έκλαψα από ανείπωτη χαρά και συγκίνηση, όταν ορκίστηκε ο γιος μου, ως πτυχιούχος Δικηγόρος, στην Πρυτανεία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

• Τι απεχθάνεσαι περισσότερο στην εμφάνισή σου;

Μου αρέσω, όπως είμαι. Γιατί η εμφάνισή μου είναι μοναδική και δηλωτική της προσωπικότητάς μου.

• Τι ή ποιον αγαπάς περισσότερο στη ζωή σου;

Από τα αντικείμενα, περισσότερο, αγαπώ τα βιβλία μου. Και τα αγαπώ… αδιαχώριστα! Καθένα είναι ένα κομμάτι από την ψυχή μου, μια συντροφιά, ξεχωριστή, σε κάθε στιγμή μου.

• Πού και πότε υπήρξες ευτυχισμένη;

Σ’ όλη μου τη ζωή είμαι ευτυχισμένη. Επειδή έχω τη δυνατότητα να αντιλαμβάνομαι τι μου συμβαίνει και μπορώ να αναλύσω και να κατανοήσω τα αίτια των γεγονότων, επειδή μπορώ να βιώσω τη χαρά και τη λύπη με όλες μου τις αισθήσεις και με σημείο αναφοράς την πορεία της ζωής μου και τις επιλογές μου.

• Ποιο ταλέντο θα ήθελες να είχες; 

Θα ήθελα να ζωγραφίζω και να παίζω πιάνο. Η ζωγραφική και η μουσική μού προσφέρουν μέγιστη απόλαυση. Πόσω μάλλον, εάν την διαμόρφωνα εγώ!

• Αν ήσουν ζωγράφος με τι χρώματα θα ζωγράφιζες τη σημερινή Ελλάδα;

Η Ελλάδα, ως τόπος, έχει, πάντοτε, τα ίδια φωτεινά χρώματα. Την καθορίζουν ο ουρανός, η θάλασσα και ο ηλιάτορας ήλιος της. Αν, στο θαυμάσιο αυτό φυσικό κάλλος, έβαζα και χρώματα, που θα απέδιδαν τους ανθρώπους, θα χρησιμοποιούσα το γκρίζο. Με μεγάλη φειδώ όμως, γιατί θα ασχήμαινε ο τόπος και… δεν θα ήταν Ελλάδα. Μ’ έναν ήλιο να καταυγάζει το στερέωμα του γαλάζιου, το γκρίζο των ανθρώπων θα… πλήγωνε πολύ…

• Τι απεχθάνεσαι περισσότερο; 

Το… φαίνεσθαι! Το δήθεν! Την υποκρισία!

• Έχεις μετανιώσει [και γιατί] για κάτι που έκανες στο παρελθόν;

Με καλεί ο διευθυντής-ιδιοκτήτης της «Ερασμείου Ελληνογερμανικής Σχολής», επειδή συστήθηκα στους μαθητές μου με το όνομά μου και με κλείνει σ’ ένα μικρό γραφείο απαγορεύοντάς μου την επαφή με τους μαθητές και τους συναδέλφους μου, έως τη λήξη του διδακτικού ωραρίου. Επί 5 ώρες προσπαθώ να καταλάβω τι είπα λάθος… Στη λήξη του ωραρίου, μου επιτρέπεται η… έξοδος από το γραφείο-κελί με την επισήμανση-εντολή να μην πάω, την επομένη το πρωί, για δουλειά, αλλά να τα πούμε το απόγευμα της ίδιας μέρας, κατ’ ίδίαν, με τον ιδιοκτήτη. Ένιωσα, ιδιαιτέρως, θιγμένη και έκλαψα πολύ… Μέχρι το απόγευμα είχα καταλάβει τι είχα πει λάθος. Είπα και έγραψα στον πίνακα: «Με λένε Ρούλα Λιάνου». Δεν έβαλα τίτλο στο όνομά μου. Δεν είπα «Με λένε ΚΥΡΙΑ Ρούλα Λιάνου». Κατάλαβα, ότι στο Σχολείο αυτό δεν είχα θέση. Το απόγευμα, παρ’ όλες τις παρακλήσεις και τις συγγνώμες του ιδιοκτήτη, πήρα τα χαρτιά μου και έφυγα. Μετάνιωσα, που δέχτηκα να με… φυλακίσουν και να μου απαγορεύσουν να διδάξω και μετάνιωσα, περισσότερο, που αισθάνθηκα θιγμένη και έκλαψα!

• Ποια είναι η παρούσα διανοητική σου κατάσταση;

Είμαι σε ενάργεια και εγρήγορση διανοητική και συναισθηματική. Για να μην μου διαφύγει ΤΙΠΟΤΑ και για να μπορώ να απολαμβάνω τη ζωή και τις χαρές της.

• Αν μπορούσες να αλλάξεις κάτι στον εαυτό σου τι θα ήταν αυτό;

Δεν θέλω να αλλάξω ΤΙΠΟΤΑ. Είμαι η Ρούλα, εδώ και 61 χρόνια, και μου αρέσω σε όλες τις φάσεις.

• Αν μπορούσες να διαλέξεις πώς θα επιστρέψεις στη ζωή, τι θα ήθελες να είναι αυτό και γιατί;

Στη ζωή επιστρέφουμε, όπως, ακριβώς, επιθυμούμε. Θα επιστρέψω ως Ρούλα. Με όλα τα στοιχεία της προσωπικότητάς μου και της διανοητικής μου κατάστασης.

• Για σένα, τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση;

Το όνειρο των ανθρώπων, που στους άλλους βλέπουν το είδωλό τους. Η παγκόσμια ειρήνη. Η ισότητα και η αδελφότητα. Η ενιαία οικονομία των λαών, χωρίς … κρίσεις, κραχ, χρηματιστήρια αξιών και δείκτες, ομόλογα, χρεοκοπίες… Η αυτονόμηση όλων των παραμέτρων, που έχουν ή επιδιώκουν να έχουν σύνορα μέσα σ’ ένα κράτος-προστάτη: εμπόριο, κοινωνικές δομές, γνώση, κουλτούρα, πολιτικό σύστημα, κινητικότητα των ανθρώπων.

• Πόσο Ευρωπαίοι είμαστε οι Έλληνες;

Οι Έλληνες, αναρχικοί λόγω γεωγραφικής θέσης, είναι ανάμεσα σε δύο ηπείρους, με τις οποίες βρίσκονται, χιλιάδες χρόνια, σε αλληλεπίδραση, χωρίς να ανήκουν σε καμία. Ο ήλιος και ο πολιτισμός τους ανατέλλουν από την Ανατολή. Στη Δύση δύει ο ήλιος τους και δεν προσδοκούν τίποτα, αν δεν έχουν να θυμηθούν δεινά και πίκρες. Αυτή η μοναδική γεωπολιτική τους θέση, τους κάνει ιδιαίτερους. Είναι έξυπνοι και πολυμήχανοι, γιατί ξέρουν, καλά, ότι δεν έχουν συγγενείς και συμμάχους. Δεν αισθάνονται ούτε Ευρωπαίοι ούτε Ανατολίτες κι αυτό τoυς κάνει ξεχωριστούς.

• Ο Έλληνας είναι εχθρός της πειθαρχίας και του κανόνα;

Ο Έλληνας είναι αν-υπ-άκουος και αν-αρχικός. Είναι αναγκασμένος να μην πείθεται εύκολα και να μην πειθαρχεί. Εναντιώνεται σε κάθε Αρχή και Εξουσία, έξωθεν επιβαλλόμενη και σε κανόνες, οι οποίοι δεν υπαγορεύονται από τις πραγματικές του ανάγκες. Είναι ιδιαιτέρως οξύνους και αντιλαμβάνεται, άμεσα και ταχύτατα, όσα του επιβάλλονται για τα συμφέροντα άλλων. και αντιδρά. Ό,τι κερδίζει, το κερδίζει με αντί-σταση και εξ-έγερση κατά της Εξ-ουσίας. Αν όμως καταλάβει, ότι το συμφέρον του είναι να ακολουθήσει κανόνες και να πειθαρχήσει σε νόμους και δομές, το κάνει αμέσως και άψογα! Η Ιστορία του βρίθει από τέτοια γεγονότα. Ο Έλληνας αυτο-πειθαρχεί και ελέγχει τις παρορμήσεις του, όταν γνωρίζει το στόχο.

• Τι λείπει από τον Έλληνα σήμερα;

Το χαμόγελο και η πίστη, ότι μπορεί να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Θεωρώ τη σημερινή κατάσταση μια… στάση στη δράση και στην πορεία του Έλληνα. Και πιστεύω, ότι θα βρει το βηματισμό του και την αισιοδοξία του, όταν δει το στόχο.

• Η «ενωμένη» Ευρώπη θα επιβιώσει;

Η «ενωμένη Ευρώπη» είναι μια τεράστια φενάκη, στην οποία μάς ενέπλεξαν κυβερνήτες ολίγιστοι. Ένας πλαστός πολιτικός όρος, μανδύας μιας οικονομικής, ληστρικής συμμαχίας ισχυρών κρατών, με προεξάρχουσα τη Γερμανία. Άλλωστε και η… ΕΟΚ έτσι άρχισε: ως σχέδιο του Ναζιστικού κόμματος για την ενοποίηση της Ευρώπης, έτσι ώστε να ελέγχει τους πόρους της. Εμπνευστής ήταν ο Βάλτερ Φουνκ, υπουργός οικονομικών του Χίτλερ, ο οποίος δημοσίευσε, το 1942, και σχετική μελέτη.

• Εγώ λέω ότι αληθινός ηρωισμός υπάρχει εκεί όπου δεν υπάρχει ελπίδα. Εσύ τι λες γι’ αυτό;

Ηρωισμός, αληθινός, υπάρχει, εκεί όπου υπάρχει ελπίδα. Ηρωισμός, αληθινός, υπάρχει, εκεί που ανατέλλει το όραμα. Ηρωισμός, αληθινός, υπάρχει, εκεί που ροδίζει η ανατολή και αχνοφέγγει το φως. Ηρωισμός, αληθινός, υπάρχει, εκεί που το μέλλον σε προσεγγίζει. Ηρωισμός, αληθινός, υπάρχει, εκεί που γεννιέται το καινούργιο. Και γι’ αυτό το… καινούργιο, που γεννιόταν θυσιάστηκαν με ηρωισμό οι Σπαρτιάτες και οι Θεσπιείς στις Θερμοπύλες, ο Παπαφλέσσας στο Μανιάκι, ο Διάκος στην Αλαμάνα, ο Καραϊσκάκης στον Ανάλατο, οι αντάρτες στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, οι 200 στην Καισαριανή… Ο κατάλογος μακρύς…

• Η γυναίκα σήμερα στην Ελλάδα είναι ίση με τον άνδρα;

Πουθενά στον κόσμο η γυναίκα δεν είναι ίση με τον άντρα. Οι κοινωνικές δομές και οι νόμοι φτιάχτηκαν από άντρες, για να εξυπηρετήσουν αντρικές ανάγκες. Το… σχιζοφρενικό είναι, ότι τους άντρες τους εκπαιδεύει μια γυναίκα: η μάνα. Η οποία και τους γαλουχεί με τις ιδέες, που η ίδια έχει για τη θέση του άντρα και την κοινωνική συμπεριφορά των δύο φύλων. Στην Ελλάδα, με τις ιδιόμορφες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες – ενώ η γυναίκα καλείται να ανταπεξέλθει σε όλα τα δύσκολα, να στηρίξει την οικογένεια και τις κοινωνικές δομές, να σταθεί όρθια σε σκληρές Ιστορικές στιγμές – η γυναίκα δίνει, καθημερινώς, αγώνες, για να κερδίσει τα αυτονόητα. Η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να είναι μια συντηρητική-κλειστή κοινωνία, που οριοθετεί, με αυστηρότητα, τους ρόλους των φύλων, όσο κι αν … καμώνεται την προοδευτική και την εξελιγμένη.

• Είσαι φεμινίστρια ή πιστεύεις ότι ο φεμινισμός έχει δημιουργήσει προβλήματα στη γυναίκα;

Είμαι άνθρωπος και το φύλο μου είναι θηλυκό. Διεκδικώ και απαιτώ όσα μου ανήκουν, συμμετέχω στα κοινωνικά δρώμενα, σέβομαι τους συνανθρώπους μου και τη ζωή και οι… καταλήξεις, που ομαδοποιούν τις προσωπικότητες και δημιουργούν ομοιομορφία… παραγωγής προϊόντος μού είναι απωθητικές.

• Διάλεξε πέντε (5) λέξεις που περιγράφουν τον εαυτό σου…

Ελεύθερη. Αισιόδοξη. Επικοινωνιακή. Αξιοπρεπής. Αυστηρή.

• Ποιο είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό σου στοιχείο; 

Τα βιβλία μου και το αρχείο μου. Θα τα προστατέψω με κάθε κόστος.

• Η οικονομική κρίση πιστεύεις ότι θ’ αλλάξει την κοινωνία μας και προς ποια κατεύθυνση;

Οι κρίσεις – κοινωνικές, πολικές, οικονομικές – επιφέρουν μεγάλες αλλαγές στην ιστορική διαδρομή κάθε λαού. Τα αποτελέσματά τους δεν είναι, άμεσα, ορατά. Η σημερινή κρίση, στην Ελλάδα, είναι πολυμορφική: είναι και κοινωνική και πολιτική και οικονομική. Θεωρώ δε, την οικονομική κρίση, ως επιστέγασμα της κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, που άρχισε στη δεκαετία του 1990. Η αποδόμηση των σταθερών, ως τότε, αξιών που όριζαν τη ζωή των ανθρώπων, η άκριτη υιοθέτηση ξένων προτύπων στη συμπεριφορά της κοινωνίας, η αλλαγή του ρόλου της χώρας στη διεθνή πολιτική σκηνή και ο εξαναγκασμός της κοινωνίας να αποδεχτεί αυτόν το ρόλο, το άναρχο μεταναστευτικό ρεύμα σε μια Ελλάδα φτωχή και μικρή και ανεκπαίδευτη για τέτοιες κοινωνικές ανατροπές, η έλλειψη Πολιτικής Παιδείας στο σύνολο του πληθυσμού και το παρηκμασμένο Πολιτικό Σύστημα γέμισαν το κεφάλι των ανθρώπων με μεγαλοϊδεατισμό για τους «εκλεκτούς» Έλληνες, που είναι η «υπερδύναμη» των Βαλκανίων και που έχουν τη δύναμη να … διατάζουν και να γίνονται … εργοδότες και να είναι η «χώρα υποδοχής» των εξαθλιωμένων γειτόνων! Η διαπλοκή των πολιτικών, των κομμάτων που ασκούσαν τη διακυβέρνηση της χώρας, με παράνομα κυκλώματα και η διασπάθιση και η λεηλασία της δημόσιας περιουσίας, επέφεραν την κατάρρευση του μύθου της ισχυρής Ελλάδας. Θα χρειαστούν πολλά χρόνια, για να συνέλθει η κοινωνία και να κοιτάξει αυτά που αξίζουν πραγματικά. Έχει, ακόμα, να περάσει από πολλά στάδια. και είναι όλα επώδυνα. Μα αναγκαία! Ο δρόμος είναι ένας: στην κατεύθυνση του Ανθρώπου, της ανυπέρβλητης αξίας της ζωής, της Αξιοπρέπειας, της Ελευθερίας. Το πιστεύω και το προσπαθώ και το εύχομαι, για τα εγγόνια μου!

• Πιστεύεις ότι θα έρθει κάποια στιγμή που η χώρα μας θα ζει χωρίς τις ξένες εξαρτήσεις;;

Η χώρα μας, κάθε χώρα, επηρεάζεται από τις άλλες χώρες και επηρεάζει τις άλλες χώρες. Αυτό συμβάλλει στην πρόοδο και στην Ειρήνη των λαών. Οι εξαρτήσεις, είναι συμφωνίες, που έχουν συνάψει πολιτικοί ανήθικοι και προδότες των πολιτών που τους εμπιστεύτηκαν. Μόνον οι ίδιοι οι πολίτες έχουν τη δύναμη να απεξαρτήσουν τη χώρα από τα ξένα δεσμά…

• Τι είναι εκείνο που μπορεί να ενσαρκώσει την ελπίδα του αύριο;

Η Παιδεία και η καλλιέργεια συνεργατικού πνεύματος είναι η ελπίδα του μέλλοντος. Με Παιδεία και συνεργασία χτίζεται το αύριο, το οποίο έχει ρίζες και διάρκεια. Για να το κληροδοτήσουμε στους απογόνους θεμελιωμένο γερά.

• Τελικά, τι είναι η ζωή;

Ο Αγώνας για το καλύτερο! Το όραμα για το φωτεινότερο! Η Πίστη στο ομορφότερο! Η ελπίδα για τη συνέχεια του κόσμου!

• Tι ερώτηση θα έκανες στον εαυτό σου;

Συχνά τον ρωτάω. Σχεδόν καθημερινά. Για τα πιο απλά, ως τα πιο δύσκολα. Μου απαντάει με ειλικρίνεια και τον εμπιστεύομαι. Αυτήν τη στιγμή, ειδική στιγμή, θα τον ρωτήσω: «Γιατί προτιμάς να ακούς τα πουλιά μέσα από το παράθυρο;»

• Σου άρεσε η συνέντευξη που μου έδωσες;

Είχα τη χαρά να εκθέσω, στον φίλο Νίκο, τις σκέψεις μου οργανωμένες σε απαντήσεις. Μια επικοινωνία με καθορισμένους όρους και πλαίσιο: Εσύ ρωτάς. Εγώ απαντώ. Το ενδιάμεσο –ο σχολιασμός εκατέρωθεν, οι ήχοι της φωνής, οι εκφράσεις του προσώπου, οι παύσεις, τα χαμόγελα, όλα όσα ζωντανεύουν και ζωηρεύουν την επικοινωνία– μου έλειψε. Ο προφορικός Λόγος είναι γοητευτικός. Σε κάθε περίπτωση όμως, scripta manent!

• Tι ερώτηση θα έκανες σε μένα;

Κρατάω την ερώτηση για την προσωπική μας επικοινωνία…

• Yπάρχει κάποιο πρόσωπο πoυ θα ήθελες να τoυ απευθύνεις κάπoια ερώτηση; Pώτησέ τo!

Θα ρωτούσα την Πολιτική και Πολιτειακή Ηγεσία του τόπου: «Γιατί προδίδετε, τόσο αναίσχυντα, τούτον τον κόσμο;»

_______________________

Ρούλα Λιάνου…

Γεννήθηκα στην Καλαμάτα, στις 26 Μαρτίου του 1953. Είμαι το πρωτότοκο παιδί του Νίκου και της Χρυσάνθης Φραγκοδημήτρη. Μεγάλωσα στην Καλαμάτα, στην περιοχή Νησάκι, όπου και έμαθα τα πρώτα μου γράμματα, στο 11ο Δημοτικό Σχολείο, από Δασκάλους φωτισμένους. Με εξαιρετικούς καθηγητές συνέχισα τα γυμνασιακά μου χρόνια το Γυμνάσιο Θηλέων Καλαμάτας, από το οποίο αποφοίτησα το 1971. Το 1972 πέρασα στην Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως δίνοντας πανελλήνιες εξετάσεις και πετυχαίνοντας πανελλήνια πρωτιά. Αποφοίτησα με βαθμό 8,28 το 1974. Από το 1975 μέχρι και το 1980 εργάστηκα στο Ιδιωτικό Δημοτικό Σχολείο ” Αθηναϊκή Σχολή” στην Αγία Παρασκευή. Το Σχολείο αυτό, η διεύθυνση, οι συνάδελφοι και οι μαθητές καθόρισαν, με την αγάπη και τη συνεργατικότητά τους, τα μετέπειτα χρόνια μου στην Εκπαίδευση. Το Σεπτέμβρη του 1980, επειδή η “Αθηναϊκή Σχολή” διέκοψε τη λειτουργία της, ζήτησα εργασία στα Εκπαιδευτήρια Κωστέα – Γείτονα, τα οποία ήταν, τότε, στο Μαρούσι. Τα 30 χρόνια και 2 μήνες, που εργάστηκα στα Εκπαιδευτήρια Κωστέα – Γείτονα ήταν τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου! Δημιουργικές συνεργασίες, εξαιρετικοί συνάδελφοι, φιλική και υποστηρικτική Διεύθυνση έκαναν την καθημερινότητα λίαν ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική! Συνταξιοδοτήθηκα την 1η Δεκεμβρίου του 2010 κι αποχαιρέτησα με συγκίνηση και πολλή αγάπη τους μαθητές μου, τους συναδέλφους μου και τη διεύθυνση του Σχολείου… Είμαι παντρεμένη με το Φώτη Λιάνο, από το 1976, κι έχουμε ένα γιο Δικηγόρο.

“΄Εφυγε” τον Ιανουάριο του 2021.