Στη γαλλική ταινία του Michael Haneke, του 2012, που είναι μια αισθηματική/ δραματική ταινία, το “Amour” παρουσιάζεται η φθορά ενός ηλικιωμένου ζευγαριού λόγω γηρατειών και αρρώστιας.
Το ζευγάρι βρίσκεται προς το τέλος της ζωής του και αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας, κυρίως η γυναίκα, η οποία σταδιακά γίνεται όλο και πιο ανήμπορη και στηρίζεται στη φροντίδα από τον σύζυγό της, που είναι και ο μόνος που είναι διαθέσιμος να τη φροντίσει. Η κόρη τους βρίσκεται στην Αγγλία με τον σύζυγό της και επισκέπτεται περιστασιακά τους γονείς της.
Η ταινία επικεντρώνεται στην τρίτη ηλικία, που ξεκινάει από την ηλικία των 65 ετών και άνω. Πρόκειται για ένα ηλικιακό στάδιο, στο οποίο σημειώνονται βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές. Το ηλικιωμένο άτομο χάνει τη δύναμη, την ταχύτητα, τις αντοχές και τα αντανακλαστικά που είχε σε μικρότερη ηλικία. Επίσης, μεγαλώνοντας το ηλικιωμένο άτομο εμφανίζει ελλείμματα στις νοητικές λειτουργίες, όπως στη μνήμη, στη μάθηση και στην σκέψη, αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο, όπου μειώνονται οι συναναστροφές, οι εξωτερικές δραστηριότητες και οι κοινωνικές προσδοκίες των ίδιων των ατόμων (Dziechciaz & Filip, 2014).
Η τρίτη ηλικία θα μελετηθεί μέσα από τη συγκεκριμένη ταινία, που αποτυπώνει την φθορά, την ανημπόρια, την αρρώστια, τον εκφυλισμό, τον πόνο και τις αλλαγές.
Η ταινία παρουσιάζει ένα αγαπημένο ζευγάρι που έχει ζήσει σχεδόν όλη του τη ζωή μαζί. Τα χρόνια που πέρασαν μαζί ήταν περισσότερα από αυτά που έζησαν ξεχωριστά. Ανήκουν στη μεγαλοαστική τάξη και ζουν σε ένα μεγάλο αρχοντικό σπίτι, γεμάτο με βιβλία, δίσκους, πίνακες και ένα πιάνο. Όλα αυτά μαρτυρούν μια εσωτερική καλλιέργεια και μια αγάπη για το ωραίο, ενώ έχουν αρκετά κοινά ενδιαφέροντα, καθώς πηγαίνουν σε κονσέρτα, διαβάζουν καινούργια μυθιστορήματα και περνούν ήρεμα τη ζωή τους έχοντας ο ένας τον άλλο.
Τα προβλήματα για το ζευγάρι ξεκινούν μετά από το χτύπημα ενός εγκεφαλικού επεισοδίου στην Ανν, η οποία σταδιακά χειροτερεύει όλο και περισσότερο. Η Ανν έχει δίπλα της τον Ζορζ, ο οποίος τη φροντίζει μόνος του, καθώς μόνο αυτός γνωρίζει πώς μπορεί να τη φροντίσει. Η Ανν είναι πλέον ένα μικρό, ανυπεράσπιστο και αδύναμο παιδί που χρειάζεται τη βοήθειά του και την προστασία του.
Η Ανν και ο Ζορζ ζούσαν κλεισμένοι στον δικό τους χώρο, στα ασφαλή και υψηλά τείχη του σπιτιού τους, στην αγάπη που είχαν ο ένας για τον άλλο. Ήταν αρκετά απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς ακόμη και η κόρη τους μένει μακριά, στην Αγγλία με τον σύζυγό της. Η κόρη τους έχει διαρκώς μια επικριτική και ταυτόχρονα αδιάφορη στάση απέναντι στους γονείς της, χωρίς να νοιάζεται πραγματικά πως είναι, τι νιώθουν, πώς περνούν την καθημερινότητά τους. Γενικά, η οικονομική άνεση τους δίνει τη δυνατότητα να έχουν στο σπίτι τους τον κατάλληλο εξοπλισμό και όλα όσα χρειάζονται ώστε να μη βγαίνουν έξω. Σταδιακά, όσο το σώμα φθείρεται παρατηρείται μια αλλαγή και στον λόγο που χρησιμοποιούν, γίνονται πιο νευρικοί, πιο απότομοι και λιγότερο ευγενικοί, χωρίς όμως να χάνουν τη μεταξύ τους επικοινωνία.
Το ζευγάρι μέσα από τη φθορά του χρόνου και του σώματος έρχεται σε επαφή με τον εγκλωβισμό, την εγκατάλειψη και την εισβολή του θανάτου. Η φθορά του σώματος συνοδεύεται από απώλεια της αξιοπρέπειας, η οποία κάνει όλο και πιο επιτακτική την ανάγκη της φυγής από τη ζωή. Αρχικά προσπαθούν να κρατηθούν στη ζωή μέσα από τις αναμνήσεις που έχουν, από την αγάπη τους και από την κοινή τους ζωή. Η Ανν δεν μπορεί να αποφασίσει μόνη της την εξέλιξή της, για αυτό αποφασίζει ο Ζορζ για την Ανν. Το ζευγάρι είχε περάσει όλη τη ζωή του με αυτάρκεια και περηφάνια από επιλογή και τώρα έρχεται αντιμέτωπο με την απειλή του θανάτου, το ένστικτο της επιβίωσης και τα πρέπει της αστικής τάξης. Η αξιοπρέπεια είναι ένα σημαντικό ζήτημα για το ζευγάρι, το οποίο φαίνεται πως έρχεται σε δύσκολη θέση από τις ερωτήσεις της κόρης καθώς και από τις ερωτήσεις του πρώην μαθητή τους. Μέσα από την ταινία διαφαίνεται η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, η ευθραυστότητα της ζωής και η ευαλωτότητα του πόνου και της δυστυχίας. Το ζευγάρι καταλήγει να ασχολείται με καθημερινά ζητήματα επιβίωσης, τα πρόσωπά τους είναι ζαρωμένα, τα πόδια τους σέρνονται και τα χέρια τους τρέμουν. Ο Ζορζ ξυπνά μέσα στη νύχτα εξαιτίας ενός εφιάλτη, όπου είδε ότι πλημμύρισε το σπίτι του. Η φθορά είναι παντού διάχυτη γύρω τους, όλα βρίσκονται υπό κατάρρευση, παντού υπάρχει θλίψη και πόνος. Η ανθρώπινη φθορά δοκιμάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις οικογενειακές αλληλεπιδράσεις και τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Η φυσιολογική κατάρρευση της ανθρώπινης ύπαρξης που προκαλείται από τη φυσιολογική φθορά των γηρατειών οδηγεί σε μια αναδιαμόρφωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς.
Η ταινία, λοιπόν, αποτυπώνει βήμα- βήμα την πορεία προς τα γηρατειά, τη φθορά και τον θάνατο. Ξαφνικά, η απώλεια της υγείας φέρνει το ζευγάρι αντιμέτωπο με μια νέα πραγματικότητα, καθώς χάνουν τις παλιές τους συνήθειες και περιορίζονται όλο και περισσότερο μέσα στο πλαίσιο του σπιτιού τους, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα. Το ζευγάρι είχε καταφέρει να ζήσει μέσα από αυτή τη σχέση τον έρωτα, την αγάπη, τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη, την τρυφερότητα και την ευγένεια, την ειλικρίνεια και την αυθεντικότητα, καθώς και την οικειότητα και τη ζεστασιά. Έζησαν σε μια σχέση που φαίνεται το ιδανικό καταφύγιο και για τους δύο, όπου υπάρχει επικοινωνία και αλληλοϋποστήριξη, κατανόηση και φροντίδα, νοιάξιμο και αγάπη. Η φθορά του σώματος όμως έρχεται να τα γκρεμίσει όλα και να θέσει υπό δοκιμασία αυτή τη σχέση οδηγώντας το ζευγάρι στο τέλος, όπου ο ένας από τους δύο καλείται να πάρει μια απόφαση και για τους δύο, όπως έκαναν παλαιότερα κατά την κοινή τους πορεία.
Το ζευγάρι φαίνεται πως διανύει μια περίοδο μεγαλύτερης αυτονομίας και πνευματικής ολοκλήρωσης, περνώντας μια φάση ωρίμανσης και εσωτερικής ηρεμίας, έχοντας ολοκληρώσει όλα όσα ονειρευόταν. Η οικογένεια πλέον είναι οι δυο τους που περνούν πολύ χρόνο ο ένας με τον άλλο και προσαρμόζονται σταδιακά στις απαιτήσεις της τρίτης ηλικίας. Ωστόσο, όταν εμφανίζεται η ασθένεια, οι ισορροπίες στο σπίτι και ανάμεσα στο ζευγάρι αλλάζουν ολοκληρωτικά. Η αγάπη και ο σεβασμός συνεχίζουν να υπάρχουν, όμως, το φορτίο γίνεται όλο και πιο μεγάλο και νιώθουν ότι ο ένας έχει δώσει έναν όρκο στον άλλο, να φροντίζουν ο ένας τον άλλο, αλλά και να μη χάσουν την αξιοπρέπειά τους.
Το ζευγάρι βρίσκεται μέσα σε μια κοινωνία, η οποία δεν είναι πολύ προσφιλής στην τρίτη ηλικία. Έχει κλειστεί αρκετά στο σπίτι, έχει επικεντρωθεί στις δικές του ανάγκες και ζει μια ζωή με αυτάρκεια, αλληλοβοήθεια και αλληλοϋποστήριξη. Δεν επιτρέπουν παρεμβάσεις από τρίτα πρόσωπα, ούτε καν από την κόρη τους, που είναι εγκλωβισμένη στα δικά της προβλήματα και στις δικές της ανησυχίες. Φαίνεται πως ο ένας μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του άλλου και στόχος τους είναι να ζήσουν μέχρι τέλους μια ζωή με αξιοπρέπεια και σωφροσύνη. Μέσα από τις δυσκολίες που πέρασαν κατά την ενήλικη ζωή και τις επιτυχίες που κατέκτησαν έφτασαν στο τελευταίο στάδιο της ζωής τους, με ηρεμία και συντροφικότητα, αλλά και με μια ανησυχία για την ανημπόρια του σώματος, για την αβεβαιότητα των δυνάμεών τους και για την έκβαση του μέλλοντος.
Τα γηρατειά αποτελούν ένα στάδιο της ζωής του ατόμου που συνοδεύονται από ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως την αίσθηση της κοινωνικής απομόνωσης και της συναισθηματικής αποξένωσης, ενώ είναι μια διαδικασία σταδιακής φθοράς και μείωσης των ικανοτήτων του ατόμου για ανεξάρτητη δράση και συμμετοχή στις καθημερινές δραστηριότητες. Στόχος της φροντίδας προς τους ηλικιωμένους είναι να μπορέσουν να εξασφαλίσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό, ενώ έχουν ανάγκη από συμπαράσταση και στήριξη όταν μειώνεται η κοινωνική, οικονομική και συναισθηματική τους επάρκεια. Η αίσθηση της μοναξιάς στους ηλικιωμένους έχει βρεθεί πως εξαρτάται από τον τύπο της οικογένειας και τις σχέσεις του ατόμου με το περιβάλλον του.
- Dziechciaz, M. & Filip, R. (2014). Biological psychological and social determinants of old age: Bio-psycho-social aspects of human aging. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 21 (4), 835-838.
Posted by Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, MSc